Znaczny stopień niepełnosprawności – przywileje, uprawnienia, ulgi

Ustawa o rehabilitacji i zatrudnieniu osób niepełnosprawnych wyróżnia trzy stopnie niepełnosprawności:

• lekki;
• umiarkowany;
• znaczny.

Osoba z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności to osoba z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolna do pracy albo zdolna do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagająca stałej lub długotrwałej opieki oraz pomocy osób trzecich w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji, a także w celu pełnienia ról społecznych. 

Czas pracy osoby z orzeczoną niepełnosprawnością w stopniu znacznym nie powinien przekraczać 7 godzin na dobę oraz 35 godzin tygodniowo. Pracownik taki nie może także pracować w porze nocnej ani mieć nadgodzin. Wyjątek obejmuje osoby zatrudnione przy pilnowaniu oraz te, które uzyskały zgodę od lekarza prowadzącego badania profilaktyczne pracowników a w razie jego braku od lekarza sprawującego opiekę nad tym pracownikiem. Koszt takich badań pokrywa pracodawca.

Osoba ze znacznym stopniem niepełnosprawności ma również prawo do 15-minutowej przerwy w pracy, wliczanej do czasu pracy, na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Takiemu pracownikowi przysługuje również dodatkowy urlop wypoczynkowy – 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do tego urlopu pracownik nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia go do znacznego stopnia niepełnosprawności. Jednak dodatkowy urlop nie przysługuje w momencie, gdy pracownik uprawniony jest do urlopu wypoczynkowego, którego wymiar przekracza 26 dni roboczych. Podobnie dzieje się w przypadku prawa do urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów, jednak jeśli ten dodatkowy urlop wynosi mniej niż 10 dni, to zamiast niego pracownikowi przysługuje dodatkowy urlop z tytułu znacznej niepełnosprawności. 

Podczas uczestnictwa w turnusie rehabilitacyjnym (w wymiarze do 21 dni roboczych, nie częściej niż raz w roku) pracownikowi legitymującemu się znacznym stopniem niepełnosprawności przysługuje zwolnienie z pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Należy pamiętać, że łączny wymiar dodatkowego urlopu wypoczynkowego i zwolnienia od pracy na rzecz turnusu rehabilitacyjnego nie może być większy niż 21 dni roboczych w roku kalendarzowym.

Miesięczne dofinansowanie wynagrodzenia pracownika z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności w 2025 r. wynosi 2760 zł. Kwota ta może ulec zwiększeniu, jeśli w stosunku do pracownika orzeczono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe, całościowe zaburzenia rozwojowe, epilepsję lub, kiedy pracownik jest osobą niewidomą. Wówczas kwota dofinansowania zwiększa się o 1380 zł.
Kwota miesięcznego dofinansowania nie może być wyższa niż 90% faktycznie i terminowo poniesionych miesięcznych kosztów płacy, a w przypadku pracodawcy, który wykonuje działalność gospodarczą, w rozumieniu przepisów o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej pomoc ta nie może przekroczyć 75% poniesionych kosztów płacy. O takie dofinansowanie mogą ubiegać się pracodawcy, którzy zatrudniają co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, osiągając przy tym wskaźnik zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami na poziomie co najmniej 6%.

Osoba o znacznym stopniu niepełnosprawności może ubiegać się o zasiłek stały, jeśli spełnia kryteria dochodowe. Jednym z warunków ubiegania się o to świadczenie jest niezdolność do podjęcia pracy z powodu wieku bądź całkowita niezdolność do pracy. Chodzi tutaj o całkowitą niezdolność do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach. Dochód osoby ubiegającej się o ten zasiłek nie powinien być wyższy niż kryterium dochodowe dla osoby samotnie gospodarującej, czyli 1010 zł (dla osoby samotnej). W przypadku osoby pełnoletniej pozostającej w rodzinie dochód tej osoby, jak i dochód na osobę w rodzinie muszą być niższe od kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, które wynosi 823 zł. 
Osoba ze znacznym stopniem niepełnosprawności może ubiegać się także o zasiłek okresowy, przeznaczony dla osób, które również nie przekraczają progów dochodowych. Zasiłek ten jest ważną formą wsparcia dla osób, które oczekują na wydanie odpowiedniego orzeczenia np. o znacznym stopniu niepełnosprawności. Wnioskodawca, który ubiega się o zasiłek stały i jednocześnie dołączył potwierdzenie złożenia wniosku o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, może otrzymać zasiłek okresowy, przyznany na czas zawieszenia postępowania.
Zasiłek celowy może zaś zostać przyznany na zaspokojenie niezbędnej potrzeby bytowej. I w tym wypadku obowiązuje kryterium dochodowe, wyjątek stanowi specjalny zasiłek celowy. Jeśli potrzeba wnioskodawcy jest niezbędna, a MOPS/GOPS dysponuje odpowiednimi środkami, to może wypłacić pieniądze na rzecz zrealizowania tej potrzeby (np. zakupu leków itp.). Kwota zasiłku celowego uzależniona jest od konkretnego przypadku.
Osoba z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności może także ubiegać się o przyznanie zasiłku pielęgnacyjnego, który ma częściowo pokryć wydatki wynikające z konieczności opieki i pomocy osób trzecich w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji wnioskodawcy. Aktualna wysokość zasiłku pielęgnacyjnego to 215,84 zł. Zasiłek ten nie przysługuje osobie uprawnionej do otrzymywania dodatku pielęgnacyjnego. 

Osoba z niepełnosprawnością w stopniu znacznym może ubiegać się o świadczenie wspierające. Dotyczy ono osób z niepełnosprawnością od ukończenia 18. roku życia. Aby otrzymać to świadczenie, osoba niepełnosprawna musi uzyskać decyzję o poziomie wsparcia (w wymiarze od 70 do 100 punktów). Decyzja ta wydawana jest przez wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności w ramach zmodyfikowanego systemu orzecznictwa o niepełnoprawności na podstawie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 r. Wniosek taki może złożyć osoba zainteresowana lub jej przedstawiciel ustawowy np. opiekun prawny. Może też to zrobić, za zgodą wyżej wymienionych, ośrodek pomocy społecznej lub centrum usług społecznych. Wniosek o wydanie decyzji ustalającej poziom wsparcia można składać na trzy sposoby:

Od 2025 r. o świadczenie wspierające mogą ubiegać się te osoby, które otrzymały od 78 do 86 punktów poziomu wsparcia. Od roku 2026 o świadczenie to będą mogły ubiegać się osoby, które uzyskały od 70 do 77 punktów. 

Osoby, które posiadają orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, mogą liczyć na spore wsparcie PFRON-u i innych instytucji. Mogą ubiegać się m.in. o świadczenia na:

• zakup i montaż oprzyrządowania samochodu,
• uzyskanie prawa jazdy,
• uzyskanie karty parkingowej,
• utrzymanie sprawności technicznej posiadanego sprzętu elektronicznego,
• zakup wózka inwalidzkiego o napędzie elektrycznym,
• zakup sprzętu elektronicznego lub jego elementów oraz oprogramowania,
• utrzymanie sprawności technicznej posiadanego skutera lub wózka inwalidzkiego o napędzie elektrycznym, 
• zakup i utrzymanie sprawności technicznej protezy kończyny, w której zastosowano nowoczesne rozwiązania techniczne (proteza co najmniej na III poziomie jakości),
• zakup skutera o napędzie elektrycznym lub oprzyrządowania elektrycznego do wózka ręcznego,
• utrzymanie aktywności zawodowej poprzez zapewnienie opieki dla osoby zależnej,
• kontynuowanie rehabilitacji w formie wentylacji domowej,
• uzyskanie wykształcenia na poziomie wyższym,
• zwolnienie z opłaty abonamentowej.

Osobom z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności przysługuje także szereg uprawnień w przypadku, gdy zarejestrują się w powiatowym urzędzie pracy (PUP), są to m.in. szkolenia, staże, prace interwencyjne, bon na zasiedlenie, bon szkoleniowy, bon stażowy, przygotowanie zawodowe dorosłych, badania lekarskie lub psychologiczne.

Autor:Sebastian Woroniak, Redaktor WERBEO