Niepełnosprawni

Dyskryminacja w systemie wsparcia: umiarkowana niepełnosprawność poza programami PFRON

10 czerwiec 2025

Osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności w Polsce napotykają na ograniczenia w dostępie do niektórych świadczeń i programów Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), co może być postrzegane jako forma dyskryminacji.

Dyskryminacja osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności

Słowo „dyskryminacja” słusznie wzbudza negatywne skojarzenia. Zgodnie ze słownikową definicją dyskryminacja to nierówne, niesprawiedliwe traktowanie osoby lub grupy osób ze względu na określoną cechę, która nie powinna mieć wpływu na sposób traktowania, np. płeć, wiek, rasę, religię, niepełnosprawność, orientację seksualną czy pochodzenie etniczne.

Coraz częściej podnoszą się głosy, mówiące o nierównym traktowaniu osób, mających orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Osoby te mają bardziej ograniczony dostęp do świadczeń i wsparcia niż osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności. Jednym z najbardziej widocznych dowodów marginalizacji tej grupy jest ograniczony zakres dopłat do zakupu samochodu. Ten problem został dostrzeżony przez parlamentarzystów. Posłowie wskazują go jako jaskrawy przykład pomniejszenia rangi umiarkowanego stopnia niepełnosprawności w polityce społecznej państwa. Osoby z umiarkowanym stopniem mogą otrzymać wsparcie jedynie na doposażenie pojazdu, ale nie na jego zakup, co jest zarezerwowane wyłącznie dla osób ze znaczną niepełnosprawnością.

Ponadto osoby z niepełnosprawnością umiarkowaną są wykluczenie z systemu wsparcia w formie świadczeń, czego przykładem jest zasiłek pielęgnacyjny wypłacany przez MOPS, który, według odpowiedzi rządowych na interpelacje poselskie, nie będzie waloryzowany aż do 2028 roku.

Nowe rozwiązania prawne, takie jak ustawa o asystencji osobistej czy świadczenie wspierające, opierają się na tzw. teście samodzielności, a nie bezpośrednio na orzeczeniu o niepełnosprawności. Oznacza to, że formalny stopień niepełnosprawności staje się drugorzędny wobec punktowej oceny potrzeby wsparcia.

Poseł pyta i… czeka na odpowiedź

Niepokojącą sytuacją tej grupy niepełnosprawnych zainteresował się poseł Prawa i Sprawiedliwości, Marek Matuszewski. Napisał i wysłał do ministra rodziny, pracy i polityki społecznej list, w którym zawarł najważniejsze sprawy, które niepokoją osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. W pierwszej kolejności poseł odniósł się do nowelizacji ustawy o rencie socjalnej. Wbrew wcześniejszym zapowiedziom, pierwotny projekt zakładający podniesienie renty do poziomu najniższego wynagrodzenia został zmodyfikowany w sposób niekorzystny dla wielu osób niepełnosprawnych od urodzenia. Pominięcie ich w planowanej podwyżce jest nie tylko sprzeczne z wcześniejszymi deklaracjami premiera, ale również realnie zagraża ich codziennej egzystencji, uniemożliwiając pokrycie kosztów rehabilitacji, sprzętu ortopedycznego czy podstawowych potrzeb życiowych.

Kolejnym istotnym problemem dyskryminacji jest niewystarczające dofinansowanie wynagrodzeń pracowników z niepełnosprawnościami przez PFRON. Obecne wsparcie, wynoszące 1350 zł (a od czerwca 1550 zł), nie pokrywa nawet połowy minimalnego wynagrodzenia. W praktyce oznacza to, że większość kosztów zatrudnienia osób niepełnosprawnych ponoszą pracodawcy, co zniechęca ich do podejmowania współpracy z tą grupą. To z kolei przekłada się na niski poziom aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnościami.

Ponadto poseł zwrócił uwagę na to, że programy rządowe takie jak „Samodzielność – Aktywność – Mobilność” pomijają osoby z umiarkowaną niepełnosprawnością ruchową. Choć nie poruszają się one na wózku, również potrzebują dostosowanego transportu do codziennego funkcjonowania. Jeszcze niedawno osoby aktywne zawodowo mogły ubiegać się o wsparcie na zakup samochodu. Obecnie, bez rzetelnego uzasadnienia, ta możliwość została im odebrana, co pogłębia poczucie niesprawiedliwości i wykluczenia.

W związku z powyższym poseł Matuszewski zadał minister Dziemianowicz-Bąk pytania, na które oczekuje odpowiedzi, a my razem z nim. Oto one:

1. Czy ministerstwo planuje ponowne rozpatrzenie kwestii podniesienia renty socjalnej również dla osób z umiarkowaną niepełnosprawnością ruchową?

2. Czy zostaną podjęte działania w celu zwiększenia dofinansowania PFRON do zatrudnienia osób niepełnosprawnych, tak aby pokrywało ono realne koszty pracy?

3. Czy ministerstwo rozważy zmianę kryteriów programów wsparcia, takich jak „Samodzielność – Aktywność – Mobilność”, aby obejmowały one również osoby z umiarkowaną niepełnosprawnością ruchową, które potrzebują samochodu do codziennego funkcjonowania?

4. Czy ministerstwo podejmie działania w celu dostosowania systemu rehabilitacji refundowanej przez NFZ do realnych potrzeb osób niepełnosprawnych, aby wyeliminować konieczność korzystania z kosztownych prywatnych zabiegów?

5. Czy rząd RP planuje przeprowadzenie całościowego przeglądu polityki zatrudnienia i wsparcia osób niepełnosprawnych, aby dostosować ją do standardów obowiązujących w krajach Europy Zachodniej?

Na wyjaśnienia ministerstwa, zapewne jeszcze poczekamy, tym bardziej, że Łukasz Krasoń, sekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej 21 maja 2025 r. przesunął termin odpowiedzi.

Autor: Monika Łysek, Redaktor WERBEO