Orzeczenie o niepełnosprawności – kto może je dostać i jak wygląda procedura?

Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności jest oficjalnym dokumentem wydawanym przez organy orzekające, którymi są powiatowe lub miejskie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności. Dokument ten potwierdza, że dana osoba jest osobą niepełnosprawną, określa stopień tej niepełnosprawności oraz wskazuje potrzeby i uprawnienia wynikające z tej sytuacji.

• lekki – osoba ma obniżoną sprawność organizmu, ale może pracować i funkcjonować samodzielnie,

• umiarkowany – osoba może pracować, ale wymaga wsparcia w codziennym życiu i ma ograniczoną zdolność do wykonywania niektórych prac,

• znaczny – osoba potrzebuje stałej lub długotrwałej pomocy innej osoby i nie jest zdolna do samodzielnej egzystencji.

Orzeczenie jest kluczowe do uzyskania różnych świadczeń, ulg i wsparcia. Dzięki niemu osoba z niepełnosprawnością może wystąpić do ZUS o przyznanie świadczeń, w tym rentowych. Ma także prawo do wszelkich ulg, w tym środkach komunikacji publicznej. Może wystąpić do Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) o dofinansowanie na sprzęt komputerowy, na likwidację barier w komunikowaniu się lub architektonicznych. Może również ubiegać się o możliwość korzystania z turnusów rehabilitacyjnych. Natomiast jako pracownik ma prawo do dodatkowych dni urlopu i krótszego czas pracy. 

Orzeczenie o niepełnosprawności może zostać wydane w przypadku stwierdzenia trwałego lub przewlekłego (trwającego co najmniej 12 miesięcy) schorzenia, które ogranicza codzienne funkcjonowanie lub zdolność do pracy. Wniosek składa się osobiście, jeśli osoba zainteresowana ukończyła 16 lat. O dokument może się ubiegać zarówno przy niepełnosprawności wrodzonych, jak i nabytych w wyniku choroby bądź urazu. Przy ocenie nie uwzględnia się miejsca zatrudnienia ani źródła dochodu, gdyż decydujące znaczenie ma rzeczywisty wpływ schorzenia na codzienne życie.

1. schorzenie lub niepełnosprawność utrzymuje się dłużej niż 12 miesięcy i wpływa na codzienne życie, np. utrudnia poruszanie się, naukę, wykonywanie pracy zawodowej, opiekę nad sobą lub innymi,

2. istnieje konieczność regularnego leczenia, rehabilitacji lub korzystania z pomocy osób trzecich w codziennych czynnościach,

3. występuje trwałe ograniczenie sprawności fizycznej lub psychicznej, nawet jeśli nie ma całkowitej zależności od innych osób,

4. celem jest uzyskanie dostępu do ulg podatkowych, świadczeń z ZUS lub PFRON, programów wsparcia bądź karty parkingowej,

5. potrzebne jest zaświadczenie do szkoły, urzędu lub miejsca pracy, np. w związku z koniecznością dostosowania warunków edukacyjnych lub zawodowych (takich jak nauczanie specjalne czy skrócony czas pracy).

Nie ma konieczności spełnienia wszystkich wymienionych przesłanek. Już jedna z nich może stanowić podstawę do ubiegania się o orzeczenie o stopniu niepełnosprawności.

Procedura jest bezpłatna i nie wymaga skierowania. Wystarczy złożyć odpowiedni wniosek w lokalnym powiatowym zespole ds. orzekania o niepełnosprawności.

1. wniosek o wydanie orzeczenia – formularz dostępny w lokalnym PZON lub online (należy upewnić się, że używana jest aktualna wersja na rok 2025).

2. zaświadczenie lekarskie – wystawione przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej lub specjalistę; powinno zawierać opis schorzenia oraz jego wpływ na codzienne funkcjonowanie. Dokument ten jest ważny tylko 30 dni od daty wystawienia.

3. dokumentacja medyczna – wyniki badań, karty informacyjne leczenia szpitalnego, opinie specjalistów, opisy przebiegu leczenia; nie obowiązuje termin ważności, jednak zaleca się, by dokumenty były możliwie jak najbardziej aktualne,

4. dowód osobisty lub numer PESEL dziecka – potrzebny do potwierdzenia tożsamości osoby wnioskującej lub dziecka, którego sprawa dotyczy,

5. pełnomocnictwo (jeśli dotyczy) – wymagane w przypadku składania wniosku przez osobę trzecią, np. opiekuna prawnego; dokument powinien zawierać dane i podpisy obu stron.

Po przyjęciu wniosku PZON ma obowiązek poinformować o terminie posiedzenia komisji w ciągu 30 dni. W przypadkach szczególnie złożonych termin ten może zostać wydłużony maksymalnie do 60 dni.

Jeśli dokumenty zostały dostarczone w komplecie i po odczekaniu ustawowego terminu, wreszcie nadchodzi czas, kiedy osoba ubiegająca się o orzeczenie staje przed komisją. W jej skład zazwyczaj wchodzi lekarz oraz psycholog lub pracownik socjalny.

1. komisję wyjazdową, jeśli dana jednostka PZON przewiduje taką formę działania,

2. zaoczne rozpatrzenie sprawy, co jest możliwe w sytuacji, gdy zgromadzona dokumentacja medyczna w sposób jasny i jednoznaczny potwierdza stan zdrowia i umożliwia wydanie orzeczenia bez bezpośredniego badania. 

W przypadku dalszego braku satysfakcji z rozstrzygnięcia istnieje możliwość skierowania sprawy do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności można uzyskać nie tylko przy całkowitej niezdolności do pracy, ale także w przypadku przewlekłych chorób znacząco utrudniających codzienne funkcjonowanie. Wystarczy spełnienie jednego z kryteriów, takich jak ograniczona sprawność, potrzeba pomocy innych osób czy konieczność dostosowania warunków nauki lub pracy. Procedura jest bezpłatna, nie wymaga skierowania i rozpoczyna się od złożenia wniosku w lokalnym PZON.