Centrum Komunikacji dla osób z niepełnosprawnościami: realna zmiana czy puste hasło?

Od 1 stycznia 2025 roku trwa realizacja projektu „Centrum Komunikacji dla Osób z Niepełnosprawnościami”, finansowanego ze środków Funduszy Europejskich (FERS). Przedsięwzięcie ma stać się kluczowym ogniwem wsparcia komunikacyjnego dla osób z niepełnosprawnościami percepcyjnymi, intelektualnymi, psychicznymi i autystycznymi. Jednak praktycznie projekt ruszył po decyzji o dofinansowaniu 4 lutego 2025 roku, partnerstwo podpisano 28 stycznia, a instytucjami wiodącymi są PZG i PSONI. Projekt wpisano jako działanie w ramach programu „Lepsza komunikacja dla osób z niepełnosprawnościami”.

Głównym zadaniem projektu jest uruchomienie centralnego HUB-u Centrum Komunikacji w Warszawie oraz 16 centrów regionalnych, które wykorzystają istniejącą infrastrukturę partnerów projektu: Polskiego Związku Głuchych (PZG) oraz Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną (PSONI). HUB (czyt. „hab”) to słowo pochodzące z języka angielskiego, które oznacza dosłownie węzeł, centrum lub punkt centralny. W kontekście projektów społecznych, technologicznych czy logistycznych oznacza miejsce, które koordynuje działania, integruje zasoby i rozdziela usługi. HUB w projekcie „Centrum Komunikacji dla Osób z Niepełnosprawnościami” oznacza centralną jednostkę z siedzibą w Warszawie, która będzie zarządzać całym systemem komunikacyjnym dla osób z niepełnosprawnościami. W praktyce będzie odpowiadać za: zarządzanie usługami, szkolenia, standardy jakości, nadzór nad centrami regionalnymi, a także obsługę zgłoszeń ogólnopolskich. Obrazowo rzecz ujmując, HUB jest trochę, jak centrum dowodzenia lub serwer główny, połączony z 16 centrami regionalnymi, które będą działały według wspólnych wytycznych. Będą to miejsca, gdzie osoby objęte wsparciem będą mogły bezpośrednio spotkać się z tłumaczami i wykwalifikowaną kadrą, by skorzystać z dostępnych usług. W ramach projektu planowany jest również zakup specjalistycznego sprzętu niezbędnego do realizacji tych usług. Dodatkowo zaplanowano remonty, adaptacje przestrzeni i zakup sprzętu, aby zapewnić mobilność oraz dostępność usługi zdalnej i stacjonarnej.

Całkowita wartość projektu to około 220 mln zł, w tym ponad 181 mln zł pochodzi z Funduszy Europejskich. To potężny impuls zarówno technologiczny, jak i społeczny.

Według Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną, na bariery komunikacyjne codziennie natrafia 14% Polaków z niepełnosprawnościami, którzy napotykają utrudnienia w dostępie do informacji i usług. Centrum ma umożliwić pełne uczestnictwo w życiu społecznym, zwiększając autonomię, godność i równość szans. Centrum ma świadczyć kompleksowe usługi zdalne i lokalne w przełamywaniu trudności w komunikowaniu się. Dzięki niemu będzie możliwa konwersja tekstu na alfabet Braille’a oraz tworzenie plików dźwiękowych z syntezą mowy. Będzie również dostępna transkrypcja mowy na tekst. System zapewni również wsparcie komunikacyjne dla użytkowników PJM, SKOGN (sposób komunikowania się osób głuchoniewidomych) oraz komunikację alternatywną (AAC) i tekstu łatwego do czytania (ETR). ETR to specjalnie opracowany tekst, napisany prostym językiem, bez trudnych słów i zdań złożonych, z dużymi literami i przejrzystym formatowaniem (np. jedna myśl = jedno zdanie = jeden akapit), często zawiera ikony lub ilustracje wspomagające przekaz.

 

Wszystkie te rozwiązania skierowane są do osób z niepełnosprawnością wzroku, słuchu, mowy, intelektualną czy psychiczną, także tych wymagających multisensorycznych form komunikacji. 

Centrum Komunikacji zaoferuje osobom z niepełnosprawnościami szeroki zakres usług, zarówno online, jak i stacjonarnie. Będą to m.in. tłumaczenia na polski język migowy (PJM), przewodnictwo SKOGN, transkrypcja mowy na tekst, tłumaczenia dokumentów na Braille’a, ETR oraz komunikację alternatywną AAC.

Powstanie aplikacja mobilna i desktopowa, przez którą osoby z niepełnosprawnością będą mogły zamówić usługę, skontaktować się z tłumaczem lub zgłosić potrzebę wsparcia. W nagłych sytuacjach dostępna będzie usługa alarmowa, łącząca użytkownika z tłumaczem PJM przez 24 godziny na dobę.

Kluczowym elementem projektu są szkolenia dla tłumaczy PJM i SKOGN oraz kadry Centrum. Uczestnicy szkoleń będą doskonalić swoje kompetencje językowe i zawodowe, a także uczyć się reagowania na potrzeby różnych użytkowników. Wprowadzony zostanie nadzór nad jakością tłumaczeń oraz procedury umożliwiające ocenę pracy tłumaczy, w tym wnioski o ich zmianę.

1. zdalnie, na terenie całej Polski – przez aplikację (czat, wideo, audio), np. tłumaczenia rozmów, dokumentów, transkrypcje;

2. stacjonarnie, w regionach – w instytucjach, miejscach pracy lub placówkach medycznych, kiedy sytuacja wymaga fizycznej obecności tłumacza.

Szacuje się, że średnie zapotrzebowanie na usługi ma wynosić od 500 do nawet 1200 zleceń miesięcznie.

1. zapis tekstów w alfabecie Braille’a,

2. odczytanie treści i nagranie ich jako plików dźwiękowych,

3. tworzenie materiałów audio dostosowanych do syntezatorów mowy,

4. przygotowanie plików tekstowych możliwych do odczytu przy użyciu linijek brajlowskich lub czytników ekranu.

Usługi te będą realizowane zarówno na poziomie centralnym, jak i lokalnym – w zależności od potrzeb użytkowników i dostępnych zasobów technicznych i kadrowych.

Dzięki tym rozwiązaniom osoby z dysfunkcją wzroku zyskają dostęp do informacji i dokumentów publicznych w formatach dla nich dostępnych, co ułatwi im załatwianie spraw urzędowych, korzystanie z usług oraz aktywne uczestnictwo w życiu społecznym.

Z usług Centrum skorzystają m.in. osoby komunikujące się za pomocą alfabetu Braille’a, transkrypcji mowy oraz systemu SKOGN. Ważnym ogniwem projektu będą także osoby z odpowiednim przygotowaniem zawodowym – przewodnicy SKOGN oraz kadra obsługująca Centrum. Ich rolą będzie świadczenie usług oraz zapewnienie wysokiej jakości i dostępności komunikacyjnej, zarówno w ramach projektu, jak i po jego zakończeniu.

W ramach projektu zostanie przeprowadzona kampania informacyjna, adresowana zarówno do osób z niepełnosprawnościami, jak i całego społeczeństwa. Jej celem ma być pokazanie konkretnych korzyści i możliwości, jakie daje Centrum. Należy podkreślić, że ono nie tylko świadczy usługi, ale także stale bada potrzeby użytkowników. Monitoring obejmie m.in. ankiety, „tajemniczych klientów”, superwizje i raporty, które posłużą do doskonalenia systemu.

Projekt przewiduje cykle szkoleń dla tłumaczy PJM, przewodników SKOGN oraz specjalistów AAC i ETR, co ma zapewnić wysoki poziom wsparcia oraz empatyczną komunikację. Powstaną też standardy merytoryczne, organizacyjne i procedury działania Centrum Komunikacji, które określą sposób świadczenia usług w całej strukturze projektowej.

Na koniec warto wspomnieć o kosztach projektu. Na całość zostanie wydanych 219 989 847,00 zł. Wysokość wkładu Funduszy Europejskich to 181 535 621,74 zł. Koszt jedynie części zadania komunikacji Braille’a i transkrypcji wynosi około 2 mln zł., a to ok. 1% całkowitych kosztów projektu. Wyzwanie stanowi rozwój struktury w całej Polsce, zapewnienie jakości usług oraz efektywna kampania informacyjna, adresowana zarówno do osób potrzebujących, jak i opinii publicznej.

Projekt „Centrum Komunikacji dla Osób z Niepełnosprawnościami” to inicjatywa wykraczająca poza techniczne rozwiązania – to realna próba inkluzji społecznej, wsparcia komunikacyjnego i zbudowania standardów dostępności ciszy dla ponad miliona Polaków. Kluczowa będzie jakość wdrożenia, a także dotarcie z informacją o dostępności usług. Jeśli projekt spełni założenia, może stać się wzorcem europejskim i merytorycznym punktem zwrotnym w procesie budowania równego społeczeństwa.