Piknik w przedszkolu „Nad Jaworem”

Jeszcze do niedawna o leworęczności błędnie myślano jako o zaburzeniu, które należy zwalczać. Na szczęście w społeczeństwach dokonała się zmiana. Specjaliści słusznie życzyliby sobie, aby podobny los spotkał osoby ze spektrum autyzmu.

Osoby autystyczne, podobnie jak kiedyś leworęczni, często traktowane są jak “odmieńcy, których należy naprawić”. Kluczowe jest tu jednak zrozumienie, że autyzm nie jest chorobą, którą można, da się i trzeba leczyć, ale to rodzaj zaburzenia, w którym układ nerwowy rozwija się i funkcjonuje w odmienny sposób, stąd mówimy także o osobach neuroatypowych, neuronietypowych. Różnice te dotyczą trzech sfer funkcjonowania: 

i mogą występować w różnym nasileniu i zestawie, stąd mówimy o spektrum objawów.  W obrębie dwóch pierwszych sfer najczęściej mamy do czynienia z deficytami, z kolei w sferze wzorców postępowania mówić można o nadmiernych, powtarzalnych i nieelastycznych zachowaniach, niedostosowanych do kontekstu społeczno-kulturowego.

Odmienne funkcjonowanie znacznie utrudnia osobom autystycznym życie zawodowe. 

Raport przedstawiony w Komisji Europejskiej szacował, że bez zatrudnienia pozostaje ponad 90% osób z autyzmem. W Polsce w ogóle nie jest prowadzona taka statystyka. 

To duże marnotrawienie potencjału, ponieważ neuroatypowość niesie ze sobą ponadprzeciętne umiejętności w obszarach niedostępnych dla osób neurotypowych. Osoby autystyczne charakteryzują się:

Po stronie trudności w życiu zawodowym stoją z kolei takie elementy jak słabe rozumienie niepisanych zasad społecznych i komunikacji niewerbalnej, czyli wszystkiego tego, co pada między wierszami. Może się to objawiać zwracaniem w niewłaściwy sposób do klientów i współpracowników różnego szczebla, a także nierozróżniania sytuacji zawodowych i prywatnych. Osoby w spektrum słabo odczytują i interpretują mowę ciała i emocje innych, np. niezrozumiała jest dla nich ironia i sarkazm, a także metafory. Po prostu nie domyślają się ukrytego przekazu takich komunikatów, dlatego należy do nich mówić wprost, precyzyjnie, jednoznacznie i dosłownie. 

U osób w spektrum autyzm obserwuje się tu także słabe funkcjonowanie pod presją czasu czy w nieustannie zmieniających się warunkach, a także trudności w samodzielnym planowaniu zadań i przewidywaniu skutków podjętych działań. 

Kolejna, nadmiarowa część zachowań osób autystycznych może nie być rozumiana i akceptowana przez zespół, zwłaszcza zachowania mające za zadanie rozładowywać napięcie (autostymulujące np. takie jak powtarzalne wymachiwanie rękoma, ściskanie przedmiotów, błądzenie wzrokiem po pomieszczeniu, unikanie kontaktu wzrokowego, pracy zespołowej, small talk, mimika nieadekwatna do tematu rozmowy) przez który mogą być odbierane jako personalnie lekceważące i obraźliwe. 

Kluczem do sukcesu jest tu oczywiście zrozumienie, dlatego pracodawca decydujący się na stworzenie różnorodnego zespołu, powinien wcześniej przeszkolić wszystkich swoich  pracowników, zadbać o to, by zrozumieli odmienność funkcjonowania osób autystyczny, co sprzyja budowaniu tolerancyjnego środowiska pracy i zmniejsza ryzyko sytuacji konfliktogennych.

Warto także wiedzieć, jak zorganizować miejsce pracy, aby odnalazła się w nim osoba autystyczna. Zatem, co ułatwi osobie nieneurotypowej funkcjonowanie w firmie?

Przede wszystkim jasno określony zakres obowiązków i przejrzyste procedury. Polecenia wydawane najlepiej w formie pisemnej, ponieważ osoby z autyzmem mają słabą pamięć krótkotrwałą, ale precyzyjnie “odhaczają” szczegółowe wytyczne. 

Dodatkowo warto określić ścieżkę komunikacyjną; z kim rozmawiać w sytuacji danego problemu oraz doprecyzować styl komunikacji i formy grzecznościowe. 

Dobrą praktyką jest także wyznaczenie osobie autystycznej opiekuna-mentora, zarówno od tematów stricte zawodowych, jak i społecznych, do której może zwracać się z problemami lub rzeczami, które są dla niej niezrozumiałe. Mentor powinien także przekazywać jej informacje zwrotne na temat realizacji zadań.

Obligatoryjnie osobie autystycznej należy także jeszcze przed rozpoczęciem pracy przekazać wytyczne dotyczące dress code, przerw i posiłków, odpowiednich tematów do rozmów, czyli to, co sama słabo “odczytuje” z komunikacji niewerbalnej, a co buduje tzw. kulturę organizacji.

Ze względu na zestaw predyspozycji osoby autystyczne wydają się idealnymi kandydatami do pracy przy innowacyjnych technologiach, w IT. SAP, Microsoft, Auticon, ULTRA Testing, Willis Towers Watson, izraelskie służby specjalne to międzynarodowe organizacje stawiające na inkluzywność i politykę równych szans, zatrudniające osoby w spektrum autyzmu. W Polskich warunkach pionierski, różnorodny zespół buduje wrocławska firma asperIT.com, która opracowała materiały na podstawie których powstał ten artykuł. (Michalak A., Fundacja asperIT, Neuronietypowi pracownicy w branży IT. Aktywizacja zawodowa osób w spektrum autyzmu w oparciu o doświadczenia asperIT w latach 2015-2021. (2022)

OBPON.org także stara się wspierać środowisko osób ze spektrum autyzmu, szczególnie mocno angażując się w działania na rzecz integracji najmłodszych, m.in uczestnicząc w pikniku rodzinnym zorganizowanym przez Oddział Polskiego Towarzystwa Walki z Kalectwem i Niepubliczne Przedszkole Specjalne „Nad Jaworem” oraz finansując sprzyjającą rehabilitacji siłownię zewnętrzną.