Praca i zdrowie psychiczne

Alarmujące statystyki

Ze statystyk Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wynika, że w roku 2022 polscy pracownicy spędzili na zwolnieniach lekarskich z powodu zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania 23,8 mln dni! Z tego powodu wystawiono 1,3 mln zwolnień lekarskich. Liczby robią wrażenie również wtedy, gdy rozłożymy je na procenty. Ponad 10% wszystkich absencji w pracy wynikała z problemów ze zdrowiem psychicznym! Tym samym zaburzenia psychiczne są w czołówce najczęstszych przyczyn nieobecności w pracy i zajmują piątą pozycję na liście. Jeszcze gorzej statystyki ZUS-u wyglądały w latach z pandemią i nie ma się co cieszyć, że sytuacja idzie ku dobremu, ponieważ spadki dotyczą zaledwie liczb dziesiętnych.


Przeciążenie obowiązkami a work-life balance

Dlaczego zdrowie psychiczne w pracy to temat, którego nie da się zamieść pod dywan? W pracy spędzamy większą część dnia, a jeśli doliczymy do tego czas potrzebny na dojazd, szala na stronę absorbującej roli pracy przechyli się jeszcze bardziej. Coraz częściej pojawiają się więc głosy o konieczności skrócenia tygodnia pracy i inne projekty z zakresu work-life balance. Część z nich udało się niektórym pracodawcom w pewnym zakresie wdrożyć np. pracę zdalną, elastyczne godziny pracy czy zadaniowe rozliczanie z obowiązków, część możliwych rozwiązań nadal przed nami.

Jednakże w zakresie work-life balance duża odpowiedzialność leży także po stronie pracownika, bowiem w tym przypadku liczy się nie tylko ilość wolnego czasu, ale przede wszystkim jego jakość. Należy zadbać o to, by czas wolny był naprawdę… wolny: od myśli i działań związanych z pracą, wypełniony relaksującymi zajęciami i dobrymi relacjami oraz aktywnością fizyczną rozładowującą napięcie emocjonalne oraz wytwarzającą endorfiny.


Wypalenie zawodowe

Równowaga między pracą, a czasem wolnym nie tylko zwiększa dobrostan psychiczny, ale w dłuższej perspektywie chroni również przed wypaleniem zawodowym. Presja sukcesu, pracoholizm, stanowisko niedopasowane do predyspozycji, ale też nadmiar obowiązków w pracy czy praca rutynowa lub bardzo stresująca - do wypalenia zawodowego prowadzą różne ścieżki. I choć przyczyny mogą być zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne, problem zawsze objawia się podobnie: dużym zniechęceniem do wykonywania obowiązków w pracy i obniżeniem nastroju. Brakiem snu i koncentracji, stronieniem od ludzi, cynizmem względem otoczenia, a nawet chorobami psychosomatycznymi.

Jak się uchronić przed wypaleniem zawodowym? Nie ma tu prostych rad i rozwiązań na skróty: przekwalifikowanie się to czasochłonny i trudny proces, a i sama zmiana pracy wymaga niemałej odwagi, jednakże to wysiłek, który warto podjąć, ponieważ tolerowanie wypalenia zawodowego może prowadzić do jeszcze poważniejszych problemów ze zdrowiem psychicznym, takich jak depresja czy zaburzenia lękowe. Niekiedy w takiej sytuacji pomaga pasja czy inne zajęcie w charakterze wolontariatu czy pracy charytatywnej lub nowe wyzwania na starym stanowisku oraz oczywiście terapia pod okiem doświadczonego specjalisty i pomoc doradcy zawodowego.


Atmosfera w miejscu pracy

Dużo chętniej chodzimy do pracy, gdy atmosfera w niej jest dobra, a ludzie przyjaźni, jednak nie zawsze tak jest. Koledzy pragnący awansu za wszelką cenę, zespół, który nie współpracuje ze sobą lub po prostu nie nadaje na jednych falach czy wręcz kopie dołki pod innymi. Biurowe intrygi i plotki… Donosicielstwo i lizusostwo, przerzucanie swoich obowiązków na innych, lenistwo - lista przewinień i toksycznych zachowań, z którymi można zetknąć się w pracy wydaje się nie mieć końca, co potwierdza badanie platformy edukacyjnej Preply. Wynika z niego, że 76% zatrudnionych spotkało się z negatywnym zachowaniem swoich współpracowników. (Link wewnętrzny do opracowania Co psuje dobrą atmosferę w miejscu pracy). I choć wyniki badania nie napawają optymizmem, warto uświadomić sobie, że atmosferę w pracy tworzy ogół, dlatego warto zacząć od małych kroków i na początek wymagać życzliwości od siebie. Z drugiej strony jeśli atmosfera w miejscu pracy naprawdę nam przeszkadza, należy dążyć do poprawy sytuacji, ponieważ nawet niewielki (określany mianem stresu dnia powszedniego) dyskomfort doświadczany długotrwale jest irytujący i pogarsza samopoczucie.


Mobbing

Co innego jednak zła atmosfera w miejscu pracy, a co innego atmosfera toksyczna. Do takiej bez wątpienia należą zachowania przełożonych i współpracowników noszące znamiona mobbingu. Kodeks pracy definiuje je tak:

„Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.”

Mobbing jest wyraźnym przykładem przekroczenia granic i nadużyciem. Najkrócej i najdobitniej można o nim powiedzieć, że to po prostu przemoc psychiczna. Mobbing może skutkować nerwicą, depresją, stanami lękowymi i jest to działanie karalne, dlatego wszelkie przejawy mobbingu należy jak najszybciej zgłaszać odpowiednim instytucjom, a osobę mobbingowaną otoczyć opieką psychologa.


Ergonomia - o tym nie można zapominać

Ale na to, jak chętnie chodzimy do pracy wpływa mają nie tylko ludzie, ale i otoczenie. O ergonomii pracy mówi się od dawna, istnieją stosowne regulacje, a jednak mimo to zdarzają się powszechnie sytuacje, gdy warunki pracy nie sprzyjają zdrowiu psychicznemu. Wystarczy wspomnieć przestrzeń biurową open-space czy magazyny bez okien i pracę przy sztucznym oświetleniu przez cały dzień. To także czynniki budujące stres dnia codziennego, z pozoru błahe i ignorowane, jednakże nie obojętne dla dobrostanu psychicznego.


Pracownik w kryzysie psychicznym - stygmatyzacja

I na zakończenie jeszcze jedne dające do myślenia statystyki. Jak wynika z badań Centrum Psychoterapii Pokonaj Lęk dotyczących kondycji psychicznej Polaków A.D. 2023, co czwarty z nas przyznaje, że cierpiał w życiu na jakiś rodzaj zaburzeń psychicznych, co zostało potwierdzone u niego rozpoznaniem klinicznym. Najczęściej chorujemy na zaburzenia nerwicowe (16%), a nie jak się powszechnie uważa, na depresję (5%). Prawdopodobieństwo, że współpracujemy więc z osobą, która jest lub była w kryzysie jest ogromne, podobnie jak i to, że sami na przestrzeni życia doświadczymy problemów ze zdrowiem psychicznym.

Mimo to kwestie dotyczące zdrowia psychicznego to nadal temat tabu, zwłaszcza w pracy. Osoby w kryzysie często doświadczają w miejscu pracy wykluczenia i stygmatyzacji, dlatego powszechną praktyką jest nieujawnianie informacji o swoim stanie zdrowia. Do głosu dochodzi jednak pokolenie młodych, które dostrzega istotna rolę zdrowia psychicznego w życiu, więc i na tej płaszczyźnie, na szczęście, nieśmiało kiełkują zmiany.


Zdrowie psychiczne: liczy się czas reakcji i profilaktyka!

Warto przypomnieć także, że zdrowiem psychicznym rządzą te same prawa co fizycznym - w obu przypadkach kluczowy jest czas reakcji. Im szybciej podejmiemy działania naprawcze i wdrożymy leczenie, tym większa szansa, że szybko odzyskamy równowagę. Szybka interwencja zapewnia także lepsze rokowania na przyszłość. Z kolei terapia pod okiem doświadczonego specjalisty może pomóc rozliczyć przeszłość i wyjaśnić, dlaczego funkcjonujemy w ten a nie inny sposób oraz wypracować lepsze sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach i relacjach w przyszłości.

Co jeszcze możemy zrobić dla siebie w kontekście zdrowia psychicznego w pracy? Edukować się. Na przykład dobrym pomysłem są warsztaty na temat zarządzania stresem czy z technik relaksacji. Zwłaszcza, że według pracowników (we wspominanym wyżej badaniu), głównymi przyczynami problemów psychicznych w miejscu pracy są: nadmiar stresu (59%), presja czasu (51%), nadmiar zadań (48%).

Zdobyte dzięki warsztatom umiejętności przydadzą się każdemu, nie tylko w pracy, bo przecież stres jest nieodzowną częścią życia, Nie da się go wyeliminować, ale można nauczyć się, jak sobie z nim radzić.