Biznes

Rewolucja w firmie, czyli dostosowanie miejsca pracy

11 październik 2023

Niezdolny do pracy. Niezdolny do samodzielnej egzystencji. Zdolny do pracy, ale jedynie w warunkach pracy chronionej. Takie zapisy widnieją na orzeczeniach o niepełnosprawności. Nie zmienia to faktu, że wiele osób z niepełnosprawnością żyje samodzielnie (a często również samotnie) i... pracuje! Znajdują zatrudnienie niekoniecznie w warunkach pracy chronionej, lecz również w firmach z tzw. otwartego rynku pracy. Żeby osoba z niepełnosprawnością mogła pracować w takiej właśnie firmie, niezbędne są dwie rzeczy: po pierwsze obopólna chęć zawarcia umowy między firmą a kandydatem, po drugie natomiast – zaświadczenie wydane przez lekarza medycyny pracy. Tyle teoria. W praktyce jest jednak trzeci warunek. Mianowicie dostępność miejsca pracy. Tu napotykamy całą masę przepisów i obostrzeń.

Co mówi Ustawa o rehabilitacji?

Jak zwykle w przypadku wątpliwości zaglądamy do Ustawy o rehabilitacji, czyli do ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. W artykule 4. znajdujemy paragraf 5., który brzmi:

Zaliczenie do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności osoby, o której mowa w ust. 1 lub 2, nie wyklucza możliwości zatrudnienia tej osoby u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej, w przypadkach:

1) przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej;

2) wykonywania pracy zdalnej.

Zwłaszcza ta druga możliwość wydaje się atrakcyjna. Praca zdalna (wykonywana na przykład za pośrednictwem komputera i łącza internetowego) nie różni się niczym w przypadku osoby z niepełnosprawnością i osoby pełnosprawnej. Jeżeli jej jakość jest inna, wynika to zazwyczaj z innych niż stan zdrowia czynników.

Czy trzeba dostosować miejsce pracy?

Wielu rodzajów pracy nie da się wykonywać zdalnie. Wymagają obecności pracownika na miejscu. Jeżeli pracodawca decyduje się na zatrudnienie osoby z niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym lub znacznym, ma obowiązek dostosować stanowisko pracy do jej potrzeb. Przepisy dość ogólnikowo wyjaśniają, na czym ma polegać to dostosowanie. Ma więc to być stanowisko, które „jest oprzyrządowane i dostosowane odpowiednio do potrzeb wynikających z rodzaju i stopnia niepełnosprawności”.

Jeżeli w firmie zatrudniony był pracownik, który utracił zdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, pracodawca również ma obowiązek dostosować miejsce pracy do jego potrzeb. Więcej nawet. W takiej sytuacji również pomieszczenia socjalne muszą zostać odpowiednio dostosowane. Oczywiście może to sporo kosztować, jednak w razie uchylania się od tego obowiązku pracodawcy grożą o wiele bardziej kosztowne kary.

Inna sprawa, kiedy do wypadku doszło na przykład na skutek uchybienia przez pracownika przepisom BHP. Wtedy na pracodawcy nie ciąży obowiązek dostosowania miejsca pracy, ani też nie grożą mu żadne kary. Warto więc przyjrzeć się okolicznościom zdarzenia. Ważne też, by pracownik, który uległ wypadkowi lub chorobie zawodowej, zgłosił chęć powrotu do pracy nie później niż trzy miesiące przed przystąpieniem do wykonywania związanych z nią obowiązków. Prawo zakłada bowiem, że pracodawca musi mieć czas na wprowadzenie w firmie (w budynku lub systemie organizacji pracy) odpowiednich zmian.

Jak dostosować miejsce pracy?

Ustawowe pojęcia i definicje związane z tym tematem są (jak pisałem już wyżej) dość ogólnikowe. W Ustawie o rehabilitacji czytamy na przykład o „niezbędnych racjonalnych usprawnieniach”. Chodzi o Art. 23a. (Dz.U.2023.100 t.j.).

1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić niezbędne racjonalne usprawnienia dla osoby niepełnosprawnej pozostającej z nim w stosunku pracy, uczestniczącej w procesie rekrutacji lub odbywającej szkolenie, staż, przygotowanie zawodowe albo praktyki zawodowe lub absolwenckie. Niezbędne racjonalne usprawnienia polegają na przeprowadzeniu koniecznych w konkretnej sytuacji zmian lub dostosowań do szczególnych, zgłoszonych pracodawcy potrzeb wynikających z niepełnosprawności danej osoby, o ile przeprowadzenie takich zmian lub dostosowań nie skutkowałoby nałożeniem na pracodawcę nieproporcjonalnie wysokich obciążeń, z zastrzeżeniem ust. 2.

2. Obciążenia, o których mowa w ust. 1, nie są nieproporcjonalne, jeżeli są w wystarczającym stopniu rekompensowane ze środków publicznych.

3. Niedokonanie niezbędnych racjonalnych usprawnień, o których mowa w ust. 1, uważa się za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu w rozumieniu przepisów art. 183a § 2-5 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy.

Wszystko więc zależy od konkretnych potrzeb danej osoby. Potrzeby te najlepiej omówić już na etapie rekrutacji. Wtedy pracodawca będzie miał możliwość ocenić, czy i w jakim stopniu zdoła dostosować miejsce i warunki pracy, by osoba z niepełnosprawnością mogła wykonywać swoje obowiązki. Odpowiednie usprawnienia może też wskazać lekarz medycyny pracy. Najlepiej jednak, kiedy to sam kandydat zgłosi zapotrzebowanie na konkretne usprawnienia, bo to on najlepiej potrafi ocenić swoje potrzeby i możliwości.

Różne niepełnosprawności – różne potrzeby

Niepełnosprawność to ograniczenia. Warto jednak zauważyć, że wiele osób z niepełnosprawnościami na polu tej nierównej walki odnosi znaczne sukcesy. Wymyślają sobie odpowiednie „strategie przetrwania” i stosują rozmaite tricki, by ułatwić sobie życie. Sporo możliwości daje tu technologia.

Osoba niewidoma czy słabowidząca może na przykład obsługiwać komputer lub smartfon dzięki programom udźwiękawiającym albo powiększającym. Komunikację z osobą niedosłyszącą znacznie może ułatwić pętla indukcyjna. To rozwiązanie coraz częściej zresztą spotykamy w urzędach publicznych. Osobom z autyzmem komfort pracy poprawia jej zaplanowana, dokładna organizacja i spokojne otoczenie. To w zasadzie można zapewnić stosunkowo niewielkim nakładem kosztów.

Większy problem stanowi dostosowanie miejsca pracy pod kątem pracowników poruszających się na wózkach. Tutaj za niezbędne racjonalne usprawnienia możemy uznać na przykład:

• odpowiednio oznaczone miejsce parkingowe o wymiarach nie mniejszych niż 3,6 m x 6 m,

• utwardzone dojście do budynku o szerokości przynajmniej 1,5 m,

• podjazd o szerokości przynajmniej 1,2 m,

• progi o maksymalnej wysokości 2 cm,

• drzwi o szerokości przynajmniej 90 cm,

• windę, platformę przyschodową lub schodołaz (jeśli pracownik z niepełnosprawnością pracuje na piętrze).

Pracownik poruszający się na wózku powinien też mieć dostęp do odpowiednio dostosowanych pomieszczeń sanitarnych. Muszą mieć one wymiary przynajmniej 1,5 na 1,5 metra, a także uchwyty ułatwiające korzystanie z miski ustępowej i umywalki.

Dofinansowanie z PFRON

Pracodawca może otrzymać zwrot kosztów dostosowania miejsca pracy do potrzeb osoby z niepełnosprawnością. Wypłacane jest ono ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). By je otrzymać, trzeba spełnić dwa warunki:

1. zatrudnić osobę z niepełnosprawnością na co najmniej 36 miesięcy;

2. otrzymać zaświadczenie z Państwowej Inspekcji Pracy o dostosowaniu stanowiska do potrzeb osoby z niepełnosprawnością lub o spełnieniu warunków bezpieczeństwa i higieny pracy na tym stanowisku.

Zwrot kosztów wynosi maksymalnie dwudziestokrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za każde stanowisko pracy. Obecnie, czyli w październiku 2023 roku, będzie to zatem 147 286 zł.

Czym innym jest natomiast pomoc finansowa PFRON w wyposażeniu stanowiska pracy. Ma ona na celu pokrycie kosztów związanych z zakupem krzesła, biurka, lampki lub innych niezbędnych narzędzi pracy. Refundacja kosztów może w tym przypadku wynieść maksymalnie piętnastokrotność miesięcznego wynagrodzenia, czyli obecnie (w październiku 2023 roku) - 110 464,50 zł.

Czy to dużo?

Oceny bilansu zysków i strat każdy musi dokonać samodzielnie. Przy obecnych cenach usług budowlanych nawet kwoty rzędu 147 tysięcy złotych nie wydają się wystarczające, jeśli chcielibyśmy za to dostosować budynek (drzwi, podjazdy, pomieszczenia socjalne i sanitarne) do potrzeb osób poruszających się na wózkach. Weźmy jednak pod uwagę fakt, że mowa tu o zwrocie kosztów dostosowania jednego stanowiska pracy. Jeżeli chcielibyśmy zatrudnić więcej osób ze specjalnymi potrzebami, refundacja będzie odpowiednio większa.

Warto też jeszcze raz podkreślić, jak ogromne możliwości daje obecnie wielu osobom z niepełnosprawnościami praca zdalna. By dobrze wykonywać zawodowe obowiązki, wystarczy im często jedynie komputer i dostęp do internetu. Aa! No i oczywiście stojąca w zasięgu ręki gaśnica proszkowa, czego wymagają przepisy BHP!

Autor: Juliusz Koczaski, Redaktor WERBEO