Praca

Zatrudnienie wspomagane

26 wrzesień 2024

Zgodnie z założeniami Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami w 2025 r. przewidziano wzrost zatrudnienia do poziomu 35% a w 2030 r. ma ono wynosić 45%. Jak na razie nie widać progresu w tym zakresie. Wyjściem z sytuacji może stać się postawienie na tzw. zatrudnienie wspomagane.

Czym jest zatrudnienie wspomagane?

„Zatrudnienie wspomagane to zapewnienie wsparcia osobom niepełnosprawnym oraz innym grupom zagrożonym wykluczeniem w uzyskaniu i utrzymaniu płatnego zatrudnienia na otwartym rynku pracy” – tak w dużym skrócie tę ideę definiuje Europejska Unia Zatrudnienia Wspomaganego założona w 1993 roku. Jednak jego korzenie sięgają jeszcze dalej wstecz. Koncepcja zatrudnienia wspomaganego pojawiła się w Ameryce Północnej w latach 70.tych, a w Europie została spopularyzowana pod koniec lat 80.tych XX wieku. Najogólniej rzecz ujmując, jest to metoda pracy z osobami z niepełnosprawnościami oraz innymi grupami osób wykluczonych, dążąca do umożliwienia im dostępu do pracy i utrzymanie płatnego zatrudnienia na otwartym rynku pracy. Zatem zatrudnienie wspomagane jest procesem przygotowującym do wykonywania pełnopłatnej pracy przez osoby z niepełnosprawnościami na otwartym rynku pracy, przy wsparciu ze strony trenera pracy oraz zespołu innych specjalistów. Ten rodzaj wsparcia ma pomóc wejść osobom z dysfunkcjami fizycznymi, psychicznymi i umysłowymi na otwarty rynek pracy, na którym działają zasady konkurencyjności. Ważną i zarazem pozytywną cechą takiego wsparcia jest dostosowanie go do indywidualnych potrzeb zarówno osoby z niepełnosprawnością jak i pracodawcy oraz zespołu, w jakim wykonuje się pracę.

Zatrudnienie wspomagane opiera się na czterech podstawowych wartościach:

normalizacja, czyli zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami takich samych praw oraz możliwości do życia i rozwoju jak innym obywatelom. W normalizacji nie chodzi o sprawienie, by wszyscy stali się w ogólnym pojęciu „normalni”, ale o podkreślenie, że bycie odmiennym nie może być powodem wykluczenia
waloryzacja roli społecznej - oznacza, że metody używane do wspierania osób wyłączonych są naturalne i dopasowane do sytuacji, powszechnie używane i zgodne z ogólnymi standardami panującymi w społeczeństwie.
włączanie jest czymś więcej niż tylko integracją. Polega na powstrzymywaniu się od dzielenia ludzi na grupy i zapewnienie im pełnego uczestnictwa w każdym aspekcie życia społecznego.
idea „empowerment” ma największe znaczenie dla koncepcji zatrudnienia. Według niej osobom z niepełnosprawnościami należy stworzyć takie warunki, aby samodzielnie decydowały o wyborze miejsca pracy, zakresu zadań, godzinach pracy, środowisku społecznym oraz rodzajach wsparcia, którego potrzebują.

Oprócz wymienionych wyżej czterech wartości będących podwalinami idei zatrudnienia wspomaganego, wyróżnia się w niej sześć głównych zasad, a są nimi:

„zero odrzucenia” polegająca na przekonaniu, że przy odpowiednim poziomie wsparcia znalezienie zatrudnienia jest możliwe dla każdej osoby, która chce pracować, bez względu na rodzaj czy stopień niepełnosprawności,
koncentracja na sprawnościach, potencjale, a nie na niepełnosprawności osoby,
odrzucenie koncepcji „gotowości” do pracy, która zaprzecza zasadzie przewodniej
zatrudnienia wspomaganego, mówiącej o umieszczeniu osoby w miejscu pracy, przeszkoleniu jej i wsparciu w utrzymaniu pracy i rozwoju zawodowym,
realne płace i świadczenia, zgodnie z tą zasadą osoby z niepełnosprawnościami powinny być nie tylko wynagradzane tak samo jak osoby sprawne, ale także otrzymywać od pracodawcy takie same świadczenia socjalne,
najważniejsza jest jednostka i jej indywidualność, czyli każda osoba powinna być postrzegana jako unikalna jednostka, z własnymi umiejętnościami, zainteresowaniami, doświadczeniem życiowym.

Osoby korzystające ze wsparcia są zatrudniane na otwartym rynku pracy, a za wykonaną pracę otrzymują wynagrodzenie współmierne do nakładu wykonywanych zadań. Powyższy wyznacznik prowadzi do stwierdzenia, że w takim wypadku osoby z niepełnosprawnościami powinny być zwykłymi pracownikami, z takim samym uposażeniem i zatrudnionymi na takich samym warunkach, jak każdy inny pracownik na tym samym stanowisku. Nie wyklucza to potrzeby ciągłego indywidualnego wsparcia zarówno pracownika, jak i pracodawcy.

Konieczna współpraca pracodawców z ngo’sami

Dla każdego, kto choć trochę zna temat osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy, jest świadom, że zatrudnienie wspomagane jest procesem wymagającym czasu, eksperckiej wiedzy i zaangażowania wielu osób. Zaczyna się od rozpoznania wzajemnych oczekiwań i potrzeb na etapie rekrutacji i selekcji osób zainteresowanych skorzystaniem ze wsparcia w pracy. Następnie przystępuje się do tworzenia profilu zawodowego oraz wszechstronnego przygotowania osoby z niepełnosprawnością do wejścia na rynek pracy. Na tym etapie istotne jest zaplanowanie działań krok po kroku. Następnie osoba z niepełnosprawnością otrzymuje pomoc w poszukiwaniu pracy. Może liczyć na pośrednictwo w znalezieniu odpowiedniego zajęcia, dobór pracodawcy do swoich kompetencji oraz możliwości. Potem przychodzi czas na bezpośredni kontakt z pracodawcą, omówienie warunków pracy, płacy, zakresu obowiązków, wspólne dostosowanie stanowiska pracy do oczekiwań pracodawcy i możliwości pracownika. Jest to kluczowy moment i wiele zależy od zaangażowania pracodawcy i jego podejścia do nowego pracownika. Na tym etapie ma miejsce poznanie i zrozumienie jego potrzeb, w celu dopasowania umiejętności osoby z niepełnosprawnością do danego miejsca pracy. W przypadku, gdy osoba zainteresowana zostanie zatrudniona, może liczyć na wsparcie w miejscu pracy oraz w drodze do pracy i z pracy. W niektórych przypadkach może okazać się potrzebny np. trening komunikacji, szkolenie stanowiskowe, szkolenie uzupełniające, monitoring postępu.

Zatrudnienie wspomagane: korzyści dla pracownika i pracodawcy

Każdy sposób jest dobry, by zwiększyć udział osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy. Dla osób z niepełnosprawnościami wsparcie, jakie otrzymuje na każdym etapie zatrudnienia, może okazać się nie do przecenienia. Dzięki zaangażowaniu profesjonalistów, przede wszystkim trenera pracy, będącego pośrednikiem pomiędzy pracownikiem a pracodawcą. To on dba o kompleksową pomoc przy wejściu i początkowym funkcjonowaniu w nieznanym do tych czas obszarze, jakim jest dla osób z niepełnosprawnościami rynek pracy. Nieocenione jest poczucie bezpieczeństwa, jakie daje zespół specjalistów wspierających w rozmaitych problemowych sytuacjach, jakie mogą wystąpić w miejscu pracy.

Trzeba również podkreślić, że biorąc udział w zatrudnieniu wspomaganym osoba z niepełnosprawnością, zdobywa nowe cenne doświadczenia, umiejętności i kwalifikacje zawodowe. Udane wejście na drogę zawodową wzmacnia w niej zdolność do samodzielnego przełamywania barier społecznych i architektonicznych, jakie napotyka na swojej drodze.

Angażując się w taki sposób zatrudnienia osób z dysfunkcjami, zyskuje również pracodawca. Sam fakt, że jest otwarty z organizacjami pozarządowymi, które zazwyczaj prowadzą programy promujące zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami, sprawia, że buduje pozytywny wizerunek firmy zarówno w otoczeniu zewnętrznym, jak i wewnętrznym. W dobie, kiedy coraz więcej przedsiębiorców stawia na inkluzywność, jest to krok w dobrym kierunku. Przy odrobinie zaangażowania przedsiębiorca zyskuje wartościowego, dobrze przygotowanego do pracy i zmotywowanego pracownika. Współpraca z profesjonalistami z organizacji pozarządowej nie tylko daje mu pewność, że zatrudnia właściwego pracownika na właściwym stanowisku, ale również gwarancję wsparcia z ich strony. Takie długoterminowe wsparcie pracownika w procesie adaptacji do wykonywanych obowiązków oraz do zespołu, w jakim wykonuje pracę, sprawia, że zatrudniający nie jest pozostawiony sam sobie i w każdym momencie może liczyć na wsparcie trenera pracy.

Skuteczne wsparcie w miejscu pracy i poza nim jest filarem zatrudnienia wspomaganego, odróżniającym ten model od tradycyjnych modeli aktywizacji zawodowej. Ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia i utrzymania płatnego zatrudnienia na otwartym rynku pracy. Aby zwiększyć aktywność osób, których rodzaj niepełnosprawności najbardziej wyklucza z rynku pracy, potrzebna jest współpraca między pracodawcami a organizacjami pozarządowymi.

Autor: Monika Łysek, Redaktor WERBEO