Praca
Zatrudnienie wspomagane
26 wrzesień 2024
Zgodnie z założeniami Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami w 2025 r. przewidziano wzrost zatrudnienia do poziomu 35% a w 2030 r. ma ono wynosić 45%. Jak na razie nie widać progresu w tym zakresie. Wyjściem z sytuacji może stać się postawienie na tzw. zatrudnienie wspomagane.
Czym jest zatrudnienie wspomagane?
„Zatrudnienie wspomagane to zapewnienie wsparcia osobom niepełnosprawnym oraz innym grupom zagrożonym wykluczeniem w uzyskaniu i utrzymaniu płatnego zatrudnienia na otwartym rynku pracy” – tak w dużym skrócie tę ideę definiuje Europejska Unia Zatrudnienia Wspomaganego założona w 1993 roku. Jednak jego korzenie sięgają jeszcze dalej wstecz. Koncepcja zatrudnienia wspomaganego pojawiła się w Ameryce Północnej w latach 70.tych, a w Europie została spopularyzowana pod koniec lat 80.tych XX wieku. Najogólniej rzecz ujmując, jest to metoda pracy z osobami z niepełnosprawnościami oraz innymi grupami osób wykluczonych, dążąca do umożliwienia im dostępu do pracy i utrzymanie płatnego zatrudnienia na otwartym rynku pracy. Zatem zatrudnienie wspomagane jest procesem przygotowującym do wykonywania pełnopłatnej pracy przez osoby z niepełnosprawnościami na otwartym rynku pracy, przy wsparciu ze strony trenera pracy oraz zespołu innych specjalistów. Ten rodzaj wsparcia ma pomóc wejść osobom z dysfunkcjami fizycznymi, psychicznymi i umysłowymi na otwarty rynek pracy, na którym działają zasady konkurencyjności. Ważną i zarazem pozytywną cechą takiego wsparcia jest dostosowanie go do indywidualnych potrzeb zarówno osoby z niepełnosprawnością jak i pracodawcy oraz zespołu, w jakim wykonuje się pracę.
Zatrudnienie wspomagane opiera się na czterech podstawowych wartościach:
- normalizacja, czyli zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami takich samych praw oraz możliwości do życia i rozwoju jak innym obywatelom. W normalizacji nie chodzi o sprawienie, by wszyscy stali się w ogólnym pojęciu „normalni”, ale o podkreślenie, że bycie odmiennym nie może być powodem wykluczenia
- waloryzacja roli społecznej - oznacza, że metody używane do wspierania osób wyłączonych są naturalne i dopasowane do sytuacji, powszechnie używane i zgodne z ogólnymi standardami panującymi w społeczeństwie.
- włączanie jest czymś więcej niż tylko integracją. Polega na powstrzymywaniu się od dzielenia ludzi na grupy i zapewnienie im pełnego uczestnictwa w każdym aspekcie życia społecznego.
- idea „empowerment” ma największe znaczenie dla koncepcji zatrudnienia. Według niej osobom z niepełnosprawnościami należy stworzyć takie warunki, aby samodzielnie decydowały o wyborze miejsca pracy, zakresu zadań, godzinach pracy, środowisku społecznym oraz rodzajach wsparcia, którego potrzebują.
Oprócz wymienionych wyżej czterech wartości będących podwalinami idei zatrudnienia wspomaganego, wyróżnia się w niej sześć głównych zasad, a są nimi:
- „zero odrzucenia” polegająca na przekonaniu, że przy odpowiednim poziomie wsparcia znalezienie zatrudnienia jest możliwe dla każdej osoby, która chce pracować, bez względu na rodzaj czy stopień niepełnosprawności,
- koncentracja na sprawnościach, potencjale, a nie na niepełnosprawności osoby,
- odrzucenie koncepcji „gotowości” do pracy, która zaprzecza zasadzie przewodniej
- zatrudnienia wspomaganego, mówiącej o umieszczeniu osoby w miejscu pracy, przeszkoleniu jej i wsparciu w utrzymaniu pracy i rozwoju zawodowym,
- realne płace i świadczenia, zgodnie z tą zasadą osoby z niepełnosprawnościami powinny być nie tylko wynagradzane tak samo jak osoby sprawne, ale także otrzymywać od pracodawcy takie same świadczenia socjalne,
- najważniejsza jest jednostka i jej indywidualność, czyli każda osoba powinna być postrzegana jako unikalna jednostka, z własnymi umiejętnościami, zainteresowaniami, doświadczeniem życiowym.
Osoby korzystające ze wsparcia są zatrudniane na otwartym rynku pracy, a za wykonaną pracę otrzymują wynagrodzenie współmierne do nakładu wykonywanych zadań. Powyższy wyznacznik prowadzi do stwierdzenia, że w takim wypadku osoby z niepełnosprawnościami powinny być zwykłymi pracownikami, z takim samym uposażeniem i zatrudnionymi na takich samym warunkach, jak każdy inny pracownik na tym samym stanowisku. Nie wyklucza to potrzeby ciągłego indywidualnego wsparcia zarówno pracownika, jak i pracodawcy.
Konieczna współpraca pracodawców z ngo’sami
Dla każdego, kto choć trochę zna temat osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy, jest świadom, że zatrudnienie wspomagane jest procesem wymagającym czasu, eksperckiej wiedzy i zaangażowania wielu osób. Zaczyna się od rozpoznania wzajemnych oczekiwań i potrzeb na etapie rekrutacji i selekcji osób zainteresowanych skorzystaniem ze wsparcia w pracy. Następnie przystępuje się do tworzenia profilu zawodowego oraz wszechstronnego przygotowania osoby z niepełnosprawnością do wejścia na rynek pracy. Na tym etapie istotne jest zaplanowanie działań krok po kroku. Następnie osoba z niepełnosprawnością otrzymuje pomoc w poszukiwaniu pracy. Może liczyć na pośrednictwo w znalezieniu odpowiedniego zajęcia, dobór pracodawcy do swoich kompetencji oraz możliwości. Potem przychodzi czas na bezpośredni kontakt z pracodawcą, omówienie warunków pracy, płacy, zakresu obowiązków, wspólne dostosowanie stanowiska pracy do oczekiwań pracodawcy i możliwości pracownika. Jest to kluczowy moment i wiele zależy od zaangażowania pracodawcy i jego podejścia do nowego pracownika. Na tym etapie ma miejsce poznanie i zrozumienie jego potrzeb, w celu dopasowania umiejętności osoby z niepełnosprawnością do danego miejsca pracy. W przypadku, gdy osoba zainteresowana zostanie zatrudniona, może liczyć na wsparcie w miejscu pracy oraz w drodze do pracy i z pracy. W niektórych przypadkach może okazać się potrzebny np. trening komunikacji, szkolenie stanowiskowe, szkolenie uzupełniające, monitoring postępu.
Zatrudnienie wspomagane: korzyści dla pracownika i pracodawcy
Każdy sposób jest dobry, by zwiększyć udział osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy. Dla osób z niepełnosprawnościami wsparcie, jakie otrzymuje na każdym etapie zatrudnienia, może okazać się nie do przecenienia. Dzięki zaangażowaniu profesjonalistów, przede wszystkim trenera pracy, będącego pośrednikiem pomiędzy pracownikiem a pracodawcą. To on dba o kompleksową pomoc przy wejściu i początkowym funkcjonowaniu w nieznanym do tych czas obszarze, jakim jest dla osób z niepełnosprawnościami rynek pracy. Nieocenione jest poczucie bezpieczeństwa, jakie daje zespół specjalistów wspierających w rozmaitych problemowych sytuacjach, jakie mogą wystąpić w miejscu pracy.
Trzeba również podkreślić, że biorąc udział w zatrudnieniu wspomaganym osoba z niepełnosprawnością, zdobywa nowe cenne doświadczenia, umiejętności i kwalifikacje zawodowe. Udane wejście na drogę zawodową wzmacnia w niej zdolność do samodzielnego przełamywania barier społecznych i architektonicznych, jakie napotyka na swojej drodze.
Angażując się w taki sposób zatrudnienia osób z dysfunkcjami, zyskuje również pracodawca. Sam fakt, że jest otwarty z organizacjami pozarządowymi, które zazwyczaj prowadzą programy promujące zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami, sprawia, że buduje pozytywny wizerunek firmy zarówno w otoczeniu zewnętrznym, jak i wewnętrznym. W dobie, kiedy coraz więcej przedsiębiorców stawia na inkluzywność, jest to krok w dobrym kierunku. Przy odrobinie zaangażowania przedsiębiorca zyskuje wartościowego, dobrze przygotowanego do pracy i zmotywowanego pracownika. Współpraca z profesjonalistami z organizacji pozarządowej nie tylko daje mu pewność, że zatrudnia właściwego pracownika na właściwym stanowisku, ale również gwarancję wsparcia z ich strony. Takie długoterminowe wsparcie pracownika w procesie adaptacji do wykonywanych obowiązków oraz do zespołu, w jakim wykonuje pracę, sprawia, że zatrudniający nie jest pozostawiony sam sobie i w każdym momencie może liczyć na wsparcie trenera pracy.
Skuteczne wsparcie w miejscu pracy i poza nim jest filarem zatrudnienia wspomaganego, odróżniającym ten model od tradycyjnych modeli aktywizacji zawodowej. Ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia i utrzymania płatnego zatrudnienia na otwartym rynku pracy. Aby zwiększyć aktywność osób, których rodzaj niepełnosprawności najbardziej wyklucza z rynku pracy, potrzebna jest współpraca między pracodawcami a organizacjami pozarządowymi.
Autor: Monika Łysek, Redaktor WERBEO