Niepełnosprawni

Dostęp do asystencji osobistej a niezależność osób z niepełnosprawnościami

23 październik 2024

W dniu 3 września 2024 r. w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO) odbyło się drugie spotkanie Rady Osób z Niepełnosprawnościami. Na spotkaniu poruszono problematykę wpływu asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami na niezależność życia tych osób. Czy brak dostępu do usług asystencji osobistej dla osób z niepełnosprawnościami ma wpływ na poziom ich niezależności?

Rada Osób z Niepełnosprawnościami działa jako organ opiniodawczo-doradczy przy RPO. Zakres działalności Rady obejmuje prawa osób z niepełnosprawnościami. Rada wspiera RPO w realizacji zadań w zakresie monitorowania wdrażania postanowień Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r. (Dz. U. z 2012 r., poz. 1169, ze zm.). W skład Rady wchodzą 33 osoby z całej Polski, w tym 31 osób z różnymi niepełnosprawnościami. Rada jest złożona z samorzeczników, wobec czego nie należą do niej przedstawiciele organizacji pozarządowych.

Prof. Marcin Wiącek, RPO, zaznaczył, że wielokrotnie zwracał się z apelem o przyjęcie rozwiązań systemowych w zakresie dotyczącym asystencji osobistej, co umożliwi udzielenie odpowiedniego wsparcia wszystkim potrzebującym osobom. Problematyce asystencji osobistej poświęcono także dużo miejsca w informacji rocznej RPO za 2023 r. Zdaniem RPO, wdrożenie asystencji osobistej wiąże się z koniecznością zintensyfikowania prac nad projektem ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami przygotowywanym przez rząd. Jednakże prace nad rozwiązaniami ustawowymi muszą uwzględniać stanowisko środowiska osób niepełnosprawnych.

W trakcie posiedzenia Rady podnoszono zagadnienia:

procedury wyboru asystenta osobistego osoby z niepełnosprawnością, a także kompetencji zawodowych, jakie powinien mieć asystent osobisty;
nadzoru usługi i nadzoru asystenta – kto i w jakim zakresie powinien nadzorować całość i jakość usług świadczonych przez asystenta.

Według Bartosza Radomskiego, przewodniczącego Rady Osób z Niepełnosprawnościami, jedną z najistotniejszych kwestii wpływających na niezależność osób z niepełnosprawnościami, jest brak zapewnienia ciągłości (systematyczności) wsparcia w formie asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami. W związku z tym przewodniczący Rady postuluje rezygnację z rozwiązań polegających na wprowadzaniu usług asystenckich na poziomie programów rządowych lub samorządowych i uregulowanie asystencji osobistej ustawowo. Dlatego też Bartosz Radomski pozytywnie ocenia rządowy projekt ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami.

Na spotkaniu u RPO podkreślono, że asystent to osoba, która powinna być wybrana przez osobę potrzebującą pomocy i nie może być narzucona przez ośrodek pomocy społecznej lub powiatowe centrum pomocy rodzinie. Bartosz Radomski twierdził, że asystentami osobistymi osób z niepełnosprawnościami nie powinny być osoby zamieszkujące razem z potrzebującymi wsparcia w formie usług asystencji osobistej, gdyż rozgraniczenie czasu prywatnego i czasu wykonywania usług asystenckich co do zasady jest niemożliwe.

Z kolei prof. Marcin Wiącek zauważył, iż „kluczowym jest, aby proponowane rozwiązania odpowiadały na potrzeby osób z różnymi niepełnosprawnościami”.

Przedstawiciele Rady zwracali uwagę, że potrzeby związane z asystencją, zależą od m.in.: miejsca zamieszkania osoby z niepełnosprawnością, wskaźnika bezrobocia na danym obszarze, niskiego poziomu wynagrodzeń asystentów osobistych, postrzegania asystencji osobistej jako formy opieki nad osobą potrzebującą pomocy.

Nadzór nad usługami asystencji osobistej i nadzór nad asystentem musi być skuteczny, ale jednocześnie nie utrudniać realizacji usług asystencji osobistej.

Autor: Paweł Kawka, Redaktor WERBEO