Prawo

Jakie znaczenie dla nabycia uprawnienia do renty socjalnej ma posiadanie orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności?

11 luty 2025

Czy posiadanie orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności samoistnie przesądza o nabyciu uprawnienia do renty socjalnej? Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zajęło stanowisko.

W świetle art. 2 pkt 10 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j.: Dz. U. z 2024 r., poz. 44, ze zm.) – dalej: u.r.o.n., pod pojęciem niepełnosprawności należy rozumieć trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy.

Na podstawie art. 1 pkt 1 u.r.o.n. dokumentem potwierdzającym posiadanie przez daną osobę statusu osoby niepełnosprawnej, jest orzeczenie o jednym z trzech stopni niepełnosprawności, wydane przez powiatowy (miejski) zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności (PZON/MZON).

Jednocześnie, przepisy art. 3 ust. 1 i art. 4 u.r.o.n. wskazują, że dla realizacji celów określonych w u.r.o.n., ustala się trzy stopnie niepełnosprawności: lekki, umiarkowany i znaczny. W tym miejscu warto zwrócić uwagę, że do znacznego stopnia niepełnosprawności zaliczają się osoby z naruszoną sprawnością organizmu, które są niezdolne do pracy albo zdolne do pracy wyłącznie w warunkach pracy chronionej, a jednocześnie wymagają – w celu realizacji ról społecznych – stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Jak wynika z art. 4 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (t.j.: Dz. U. z 2023 r., poz. 2194, ze zm.) – dalej: u.r.s., renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:

przed ukończeniem 18. roku życia
w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej – przed ukończeniem 25. roku życia;
w trakcie kształcenia w szkole doktorskiej, studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

Osobie, o której mowa powyżej może być przyznana:

renta socjalna stała – w przypadku gdy całkowita niezdolność do pracy ma charakter trwały;
renta socjalna okresowa – jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest okresowa, przy czym renta okresowa przysługuje przez okres wskazany w decyzji jednostki organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS).

Adekwatnie do dyspozycji art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j.: Dz. U. z 2024 r., poz. 1631, ze zm.), za osobę całkowicie niezdolną do pracy uznaje się osobę, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Natomiast w przypadku, gdy dana osoba co prawda utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji, niemniej jednak nie całkowicie, ale w znacznym stopniu, jest ona niezdolna do pracy częściowo.

Biorąc pod uwagę treść art. 5 ust. 1 u.r.s. w zw. z art. 14 ust. 1 u.e.r., o całkowitej niezdolności do pracy orzeka lekarz orzecznik ZUS. Orzeczenie to powinno uwzględniać ocenę niezdolności do pracy i jej stopnia. Oprócz tego w treści orzeczenia lekarz orzecznik ZUS powinien dokonać ustalenia:

daty powstania niezdolności do pracy,
trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do pracy,
związku przyczynowego niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami,
trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do samodzielnej egzystencji,
celowości przekwalifikowania zawodowego.

Na gruncie art. 1 pkt 2 u.r.o.n. orzeczenie o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy, wydane na podstawie przepisów u.e.r., również potwierdza niepełnosprawność danej osoby. Osoba zainteresowana, która nie zgadza się z treścią orzeczenia lekarza orzecznika ZUS, może złożyć sprzeciw od tego orzeczenia do komisji lekarskiej ZUS. Sprzeciw ten składa się w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia lekarza ZUS osobie zainteresowanej. Po rozpatrzeniu sprzeciwu, komisja lekarska ZUS wydaje orzeczenie o niezdolności do pracy. Rozpatrując wyniesiony sprzeciw lub zarzut wadliwości, komisja lekarska ZUS dokonuje oceny niezdolności do pracy i jej stopnia oraz ustalenia okoliczności wskazanych w art. 14 ust. 1 u.e.r.

Należy podkreślić, że w myśl art. 14 ust. 3 u.e.r. orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy wydane:

przez lekarza orzecznika ZUS, od którego nie wniesiono sprzeciwu, albo w odniesieniu do którego nie zgłoszono zarzutu wadliwości, albo
orzeczenie komisji lekarskiej ZUS,

– stanowi dla organu rentowego podstawę do wydania decyzji m.in. w sprawie przyznania renty socjalnej.

W tym miejscu warto wspomnieć, że stosownie do treści art. 5 u.r.o.n., orzeczenie lekarza orzecznika ZUS o:

całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji, wydane na podstawie przepisów u.e.r. – traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności (art. 5 pkt 1 u.r.o.n.);
niezdolności do samodzielnej egzystencji, wydane na podstawie przepisów u.e.r – traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności (art. 5 pkt 1a u.r.o.n.);
całkowitej niezdolności do pracy, wydane na podstawie przepisów u.e.r. – traktowane jest na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (art. 5 pkt 2 u.r.o.n.).

W związku z powyższym powstaje pytanie, czy posiadanie orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności samoistnie uprawnia osobę legitymującą się tym orzeczeniem do uzyskania renty socjalnej?

Do tej kwestii odniósł się Łukasz Krasoń, sekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, w odpowiedzi z dnia 7 stycznia 2025 r. (sygn. pisma: BM-I1.059.1.691.2024,AB) na interpelację poselską nr 6476 posła Konrada Frysztaka z dnia 19 listopada 2024 r. W piśmie tym wiceminister Krasoń zwrócił uwagę, że tytułem do otrzymywania renty socjalnej jest posiadanie orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy, przy spełnieniu przesłanki powstania naruszenia sprawności organizmu powodującego niezdolność do pracy w okresach wskazanych w art. 4 u.r.s. Łukasz Krasoń stwierdził, że legitymowanie się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności nie wpływa na prawo do renty socjalnej, gdyż w celu uzyskania tego świadczenia konieczne jest spełnianie ustawowych przesłanek jego uzyskania, bez względu na to, czy osoba zainteresowana oprócz orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy wydanego przez lekarza orzecznika ZUS, posiada jeszcze dodatkowe orzeczenie o stopniu niepełnosprawności.

Podsumowując, posiadanie orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności samoistnie nie przesądza o nabyciu uprawnienia do renty socjalnej, ponieważ osoba, która chce uzyskać rentę socjalną, musi posiadać orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy, wydane przez lekarza orzecznika ZUS.

Autor: Paweł Kawka, Redaktor WERBEO