Dostępność medyczna pod lupą RPO: inwestycje PFRON kontra ograniczenia NFZ

Osoby z niepełnosprawnościami chcą mieć prawo do leczenia na równych zasadach. Chcą rozumieć, co mówi do nich lekarz. Chcą wejść do gabinetu bez barier, z godnością. Tymczasem wciąż słyszą, że nie ma tłumacza, że nie ma windy, że „takiego obowiązku nie ma”. Rzecznik Praw Obywatelskich zapytał NFZ i PFRON, co zrobiono, by zapewnić osobom z niepełnosprawnościami realny dostęp do opieki zdrowotnej?

RPO interweniuje: problem dostępności wciąż nierozwiązany

Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) od lat monitoruje sytuację osób z niepełnosprawnościami w systemie ochrony zdrowia. W jego imieniu, w grudniu 2024 r., Valeri Vachev, Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich, wystąpił do Prezesa NFZ, Prezesa PFRON oraz Rzecznika Praw Pacjenta (RPP), domagając się konkretnych wyjaśnień dotyczących barier w dostępie do świadczeń zdrowotnych. Wskazał m.in. na problemy osób głuchych oraz kobiet z niepełnosprawnościami próbujących skorzystać z wizyt ginekologicznych.

„Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi wskazujące, że osoby z niepełnosprawnościami, w szczególności głuche i słabosłyszące, doświadczają trudności w dostępie do usług zdrowotnych wynikających z barier komunikacyjnych” – napisał Vachev w piśmie z 6 grudnia 2024 r.

NFZ: nie mamy podstaw prawnych do finansowania dostępności

W odpowiedzi z 7 lipca 2025 r. Jakub Szulc Zastępca Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia wskazał, że nie jest w stanie finansować usług tłumaczeń języka migowego czy innych rozwiązań wspierających komunikację z osobami głuchymi, ponieważ nie ma do tego podstawy prawnej.

„Zgodnie z obowiązującymi przepisami, Narodowy Fundusz Zdrowia nie ma możliwości finansowania świadczeń innych niż określone w ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Ustawa ta nie przewiduje obowiązku zapewnienia tłumacza PJM ani tłumaczenia online” – czytamy w oficjalnym piśmie NFZ z 2025 roku.

NFZ przyznaje jednocześnie, że dostrzega potrzebę wsparcia tej grupy pacjentów, ale może działać wyłącznie w granicach prawa. To oznacza, że placówki medyczne nie mogą obecnie liczyć na dofinansowanie takich rozwiązań z budżetu Funduszu.

PFRON: miliony złotych na gabinety ginekologiczne

Zupełnie inaczej sytuacja wygląda w przypadku Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. W piśmie z 8 stycznia 2025 r. PFRON poinformował, że wspiera finansowo dostępność infrastrukturalną placówek medycznych, w tym gabinetów ginekologicznych.

„Na dzień udzielenia odpowiedzi Fundusz zawarł 63 umowy z podmiotami leczniczymi na łączną kwotę 4 126 263,88 zł, w ramach których wnioskodawcy planowali realizację inwestycji dotyczących gabinetów ginekologicznych” – przekazał PFRON.

Fundusz dodał również, że nie odnotował żadnych formalnych skarg dotyczących braku dostępności tych gabinetów dla osób z niepełnosprawnościami. To może jednak wynikać nie z braku problemu, lecz z braku wiedzy pacjentek o możliwości składania skarg.

Głusi pacjenci nadal bez systemowego wsparcia

Jednym z najpilniejszych problemów, na które wskazał Rzecznik, jest brak zapewnienia tłumacza języka migowego podczas wizyt lekarskich. Wiele osób głuchych musi przychodzić z członkiem rodziny lub organizować tłumacza we własnym zakresie, co często bywa niemożliwe.

NFZ, mimo że przyznaje wagę problemu, ponownie tłumaczy się brakiem kompetencji ustawowych:

„Obowiązek zapewnienia dostępności wynika z ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, jednak nie został on przeniesiony na grunt ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. W efekcie NFZ nie dysponuje środkami na ten cel” – zaznaczono w piśmie z 2025 r.

Od PFRON do NFZ, czyli kto odpowiada za dostępność?

Sytuacja, w której jedna instytucja może finansować infrastrukturę (PFRON), a druga (NFZ) nie może wspierać rozwiązań komunikacyjnych, pokazuje strukturalny problem. Brakuje kompleksowej regulacji, która przypisywałaby jednoznaczne obowiązki i zapewniała środki na ich realizację.

Rzecznik Praw Obywatelskich zaproponował m.in. wykorzystanie Funduszu Dostępności jako źródła finansowania działań zwiększających dostępność placówek ochrony zdrowia. Zasugerował także, że konieczne jest przygotowanie jasnych wytycznych oraz mechanizmów sprawozdawczych dla placówek medycznych.

Zarówno NFZ, jak i PFRON zgodnie wskazują, że rozwiązanie obecnych trudności wymaga zmian ustawowych. Fundusze nie mogą działać poza zakresem przyznanych im kompetencji. Rzecznik Praw Obywatelskich apeluje o nowelizację przepisów, które pozwolą na skuteczne i kompleksowe zapewnienie dostępności usług medycznych.

„Zgodnie z Konstytucją i ratyfikowaną przez Polskę Konwencją ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami, państwo ma obowiązek zapewnić równy dostęp do ochrony zdrowia wszystkim obywatelom” – podkreślił RPO.

Osoby z niepełnosprawnościami wciąż mają utrudniony dostęp do placówek medycznych

Obecna sytuacja ukazuje bolesny paradoks: osoby z niepełnosprawnościami, które potrzebują często bardziej intensywnej i precyzyjnej opieki medycznej, mają do niej utrudniony dostęp z powodów systemowych. Brak tłumacza, bariery architektoniczne, niezrozumiały język medyczny – to codzienność tysięcy pacjentów.

RPO stawia sprawę jasno: dostępność nie może być dodatkiem – to warunek realizacji prawa do ochrony zdrowia. Aby to osiągnąć, konieczne są zmiany w prawie, nowe mechanizmy finansowania i rzeczywiste zaangażowanie państwa.

Autor: Monika Łysek, Redaktor WERBEO

Zobacz też

Prawo

13 sierpień 2025