Pełnoprawni wyborcy: osoby z niepełnosprawnościami w wyborach prezydenckich

Osoby z niepełnosprawnościami mają takie same prawa i obowiązki obywatelskie, jak wszyscy Polacy. Udział w wyborach i oddanie głosu jest jednym z takich praw. Jednak, by aktywnie wziąć udział w wyborach, osoba z niepełnosprawnością musi mieć zapewnioną możliwość dotarcia do lokalu wyborczego, po którym powinna móc samodzielnie się przemieszczać i wreszcie - autonomicznie oddać głos. Aby te wszystkie czynniki zostały spełnione, osobom z niepełnosprawnościami należy zapewnić odpowiednie warunki. W tym celu Państwowa Komisja Wyborcza (PKW) 25 stycznia 2025 roku wydała dokument pt. „Informacja o uprawnieniach wyborców niepełnosprawnych oraz wyborców, którzy najpóźniej w dniu głosowania ukończą 60 lat”. W dokumencie tym szczegółowo opisano wszystko, co dotyczy czynnego wzięcia udziału w głosowaniu przez osoby z niepełnosprawnościami.

Najlepiej byłoby, gdyby wszystkie lokale wyborcze były dostosowane do potrzeb osób z różnymi dysfunkcjami. Niestety jest to wciąż tylko życzenie. Jeśli osoba z niepełnosprawnością wie, że lokal wyborczy w jej okręgu nie spełnia standardów dostępności, może złożyć wniosek o zmianę miejsca głosowania. Dokument - w postaci papierowej i opatrzony własnoręcznym podpisem - składa się do urzędu gminy właściwego dla wybranego stałego obwodu głosowania na obszarze gminy, w której wyborca przebywać będzie w dniu wyborów. Wniosek można także złożyć w postaci elektronicznej. Musi być on opatrzony kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym przy użyciu usługi elektronicznej. W przypadku najbliższych wyborów dokument trzeba przekazać w urzędzie gminy do 24 marca, czyli 55 dni przed wyborami. Jest to związane z tym, że 3 kwietnia mija ostateczny termin, kiedy możliwa jest zmiana siedzib obwodowych komisji wyborczych. W momencie otrzymania wniosku wójt, burmistrz lub prezydent miasta występuje do komisarza wyborczego o zmianę lokalu.
W przypadku, gdyby z różnych względów zmiana lokalu nie była możliwa, wyborca z niepełnosprawnością, powołując się na ustawę o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, ma prawo złożyć wniosek do podmiotu publicznego, w którym domaga się zapewnienia dostępności architektonicznej lub informacyjno-komunikacyjnej. Zgodnie z wytycznymi zawartymi we wspomnianym akcie prawnym, podmiot powinien zapewnić dostępność w ciągu 14 dni od złożenia wniosku, co w polskich realiach jest mało prawdopodobne. Zazwyczaj w takich przypadkach osoba zainteresowana dostaje informację, że w danym momencie spełnienie wymogów nie jest możliwe, ale lokal będzie dostępny w nowym terminie, który, jak mówi ustawa, nie może przekroczyć dwóch miesięcy. W momencie, gdy lokal nie jest dostosowany i dostępny, jego administrator musi zapewnić rozwiązanie alternatywne. Ostatecznie, gdy osoba z niepełnosprawnością jest mocno zdeterminowana, może złożyć skargę do prezesa PFRON.

Sformułowanie „zmiana lokalu wyborczego” brzmi poważnie i wiąże się z pewnymi procedurami, których można by uniknąć, gdyby przeprowadzono pewnego rodzaju audyt tych miejsc. W większości przypadków może się okazać, że „mityczna” dostępność będzie zachowana przy dokonaniu niewielkich, kosmetycznych zmian. Aby lokal był dostępny, wystarczy niekiedy wprowadzić oznaczenia miejsca zapewniającego tajność głosowania dla wyborcy z niepełnosprawnością czy zapewnić blaty umożliwiające pisanie na dwóch wysokościach. Może też się okazać, że potrzebne będzie zainstalowanie lamp dających dodatkowe oświetlenie w miejscu zapewniającym tajność głosowania.

Skoro już jesteśmy przy odpowiednim doposażaniu i dostosowywaniu lokalu wyborczego, to jasne jest, że osoba z niepełnosprawnością musi do niego dotrzeć. We wspomnianej na początku „Informacji o uprawnieniach wyborców niepełnosprawnych oraz wyborców, którzy najpóźniej w dniu głosowania ukończą 60 lat” znajdziemy wytyczne w tej materii. W dniu wyborów wyborcom z orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności oraz osobom, które ukończą 60 lat, przysługuje bezpłatny transport do lokalu wyborczego i z powrotem do domu. Potrzebę takiego przemieszczania się, by oddać głos, należy złożyć najpóźniej na 13 dni przed wyborami, a w przypadku II tury - na 5 dni przed głosowaniem. Osoby wymagające pomocy mogą podróżować z opiekunem.

Wśród osób z niepełnosprawnościami są też takie, które ze względu na swój stan zdrowia nie są w stanie dotrzeć do lokalu wyborczego. Mogą one skorzystać z opcji głosowania korespondencyjnego. Chęć oddania głosu w ten sposób należy zgłosić komisarzowi wyborczemu najpóźniej 13 dni przed wyborami oraz 10 dni w przypadku II tury. Po spełnieniu formalności osoba zainteresowana otrzyma  pakiet wyborczy, dostarczony przez Pocztę Polską. Po prawidłowym wypełnieniu, kartę w kopercie zwrotnej wyborca przekazuje przedstawicielowi poczty lub osobiście dostarcza do obwodowej komisji wyborczej. Ta ostatnia opcja wydaje się dość karkołomna. Gdyby wyborca mógł dotrzeć do lokalu wyborczego, to zagłosowałby w nim, zamiast korespondencyjnie.

W ten sposób, podobnie jak w przypadku głosowania korespondencyjnego, mają prawo zagłosować osoby z orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności oraz wyborcy, którzy w dniu głosowania mają już za sobą 60-te urodziny albo świętują je 18 maja. Pełnomocnikiem może być osoba posiadająca czynne prawo wyborcze. Z tego grona wykluczeni są członkowie komisji, mężowie zaufania, obserwatorzy społeczni oraz kandydujący w wyborach. Pełnomocnictwa udziela się na wniosek, który należy złożyć 9 dni przed wyborami do wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Należy pamiętać, że w przypadku oddania głosu osobiście przez osobę, która wcześniej zgłaszała chęć uczestniczenia w wyborach przez pełnomocnika, tylko ten pierwszy głos będzie ważny.

To, czy osoba z niepełnosprawnością pójdzie do urny, by oddać głos, zależy od jej indywidualnego wyboru. Wachlarz możliwości w tym zakresie jest dość spory, więc każdy ma szansę spełnić swój obywatelski obowiązek.