Z najlepszym przyjacielem do pracy... – przepisy regulujące prawa właściciela psa asystującego

Jakkolwiek wszystkie psy są wyjątkowe, to jednak oficjalnie towarzyszyć osobie z niepełnosprawnością mogą tylko te mające certyfikat, który pies dostaje po przebyciu specjalnego przeszkolenia. Fakt ten został nawet prawnie usankcjonowany, zapisem w art. 2 pkt 11 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Czytamy w nim, że pies asystujący musi zostać odpowiednio wyszkolony i specjalnie oznaczony, w szczególności pies przewodnik osoby niewidomej lub niedowidzącej oraz pies asystent osoby niepełnosprawnej ruchowo, który ułatwia takiej osobie aktywne uczestnictwo w życiu społecznym. Dobrze wyszkolony i ułożony czworonóg może stać się nieocenionym wsparciem dla swojego opiekuna w codziennych czynnościach.

Nie wszystkie czworonogi mogą oficjalnie pracować, jako asystenci osób z niepełnosprawnościami. Taki dokument otrzymują psy, które wcześniej przeszły odpowiednią selekcję, pod kątem ich psychiki i reakcji w stresujących sytuacjach. Z osobami z niepełnosprawnościami pracują przede wszystkim labradory retrievery, golden retrievery, a także owczarki niemieckie i pudle. Wszystkie te rasy charakteryzują się łagodnymi charakterami, dużą inteligencją i cierpliwością. Pierwsza z wymienionych ras i zarazem najczęściej wykorzystywana, pracuje z osobami niewidomymi oraz z osobami z niepełnosprawnością ruchową, w tym również poruszającymi się na wózkach. Z takim osobami często pracują również duże i silne, ale jednocześnie bardzo łagodne nowofundlandy.

Szkolenie, jakie przechodzą psy, by pracować jako asystenci, nie jest jednakowe. Jego ukierunkowanie zależy od tego, kogo w przyszłości pies ma wspierać. Może stać się psem przewodnikiem osoby niewidomej lub niedowidzącej. Wówczas będzie dbał o to, by jego właściciel mógł samodzielnie i bezpiecznie poruszać się we własnym domu, jak i w przestrzeni publicznej, bez obawy natrafienia na przeszkodę. Natomiast czworonóg pracujący jako asystent osoby z niepełnosprawnością ruchową (zwanego również psem serwisowym), będzie czuwał nad bezpieczeństwem podczas poruszania się na wózku i pomagał w czynnościach życia codziennego, których taka osoba nie jest w stanie wykonać samodzielnie. Taki psi asystent pomoże założyć kurtkę, podniesie upuszczony przedmiot, zapali światło czy otworzy drzwi.

Pies jest również bardzo pomocny osobom głuchym. W ich przypadku psi asystent poinformuje, jeśli ktoś zadzwoni do drzwi lub będzie słychać dźwięk syreny alarmowej. W razie potrzeby pies doprowadzi swojego właściciela do źródła hałasu. Na końcu zaznaczmy, że są psy potrafiące sygnalizować atak choroby. Czworonożny asystent nie tylko potrafi wyczuć nadchodzący atak choroby, ale również ostrzeże przed nim właściciela oraz osoby znajdujące się w pobliżu.

Specjalny certyfikat sprawia, że pies-asystent może towarzyszyć swojemu opiekunowi z niepełnosprawnością w miejscach, do których zwykły czworonóg ma zakaz wstępu. Aby pies asystujący mógł wejść do obiektów użyteczności publicznej, czy poruszać się środkami komunikacji publicznej, musi być prowadzony na specjalnej  uprzęży z napisem „Pies asystujący”, a jego właściciel musi mieć wspomniany już certyfikat oraz zaświadczenia o wykonaniu wymaganych szczepień weterynaryjnych.  Zgodnie z ustawą, pies z kolei nie musi mieć założonego kagańca ani być prowadzony na smyczy.

Skoro pies asystujący może bez problemu i zgodnie z obowiązującym prawem wejść ze swoim opiekunem do niemal każdego miejsca będącego budynkiem użyteczności publicznej, to czy bez zbędnych formalności ma prawo towarzyszyć osobie z niepełnosprawnością w miejscu pracy? Czy siedziba firmy może podlegać pod definicję „obiektów użyteczności publicznej”? I wreszcie, czy przepisy BHP przewidują przebywanie specjalnie wyszkolonego czworonoga w miejscu pracy?

Nie ma regulacji prawnych mówiących wprost o przebywaniu psa-asystenta w miejscu pracy swojego opiekuna. Dlatego najlepiej, podobnie jak w przedstawionych wyżej regulacjach, oprzeć się na art. 20a ust. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, który zawarł w ramach prawnych prawa i obowiązki wynikające z posiadania psa asystującego. Ponadto w kwestii obecności psa-asystenta w miejscu pracy, istotny jest również art. 23a ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej, który nakłada na pracodawcę obowiązek zapewnienia niezbędnego racjonalnego usprawnienia dla osoby z niepełnosprawnością pozostającej z nim w stosunku pracy. Wspomniane „niezbędne racjonalne udogodnienia” polegają na wprowadzeniu koniecznych zmian lub dostosowań w konkretnej sytuacji, zgodnie z indywidualnymi potrzebami osoby z niepełnosprawnością, zgłoszonymi pracodawcy. Zatrudniający może je wdrożyć, o ile nie są dla niego nieproporcjonalnym i wysokim obciążeniem.

Dodatkowo, aby lepiej zrozumieć znaczenie „racjonalnych udogodnień”, można odwołać się do wyroku Sądu Najwyższego z 12 listopada 2014 r., sygn. I PK 74/14. Jego konkluzja jest taka, że oceniając, czy dane rozwiązanie mieści się w zakresie tego pojęcia, należy uwzględnić wszystkie okoliczności sprawy, w tym dobro osoby z niepełnosprawnością, konieczność zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz to, czy nie nałoży ono na pracodawcę nadmiernych obciążeń.

Podsumowując prawne aspekty przebywania psa asystującego w miejscu pracy, zacytujmy opinię znajdującą się na stronie www.niepelnosprawni.gov.pl : „(..) przebywanie osoby niepełnosprawnej w miejscu jej pracy wraz z psem asystującym zależy od rodzaju miejsca tej pracy. Przepisy ustawy o rehabilitacji (…) wskazują, że osoba niepełnosprawna wraz z psem asystującym ma prawo wstępu do obiektów użyteczności publicznej, w szczególności: budynków i ich otoczenia, przeznaczonych na potrzeby administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwości, kultury, oświaty, szkolnictwa wyższego, nauki, opieki zdrowotnej, opieki społecznej i socjalnej, obsługi bankowej, handlu, gastronomii, usług, turystyki, sportu, obsługi pasażerów w transporcie kolejowym, drogowym, lotniczym, morskim lub wodnym śródlądowym, świadczenia usług pocztowych lub telekomunikacyjnych oraz innych ogólnodostępnych budynków przeznaczonych do wykonywania podobnych funkcji, w tym także budynków biurowych i socjalnych. Zakres powyższego przepisu nie obejmuje prawa wstępu do budynków stanowiących własność prywatną, które nie mieszczą się w ramach ww. kategorii”.

Nie ma więc przesłanek, by osoba z niepełnosprawnością nie mogła przebywać w miejscu pracy z psem asystującym. Jest to dużo prostsze, jeśli osoba z niepełnosprawnością pracuje w budynku użyteczności publicznej. Jeśli budynek należy do firmy, czyli jest własnością prywatną, przebywanie czworonoga w roli asystenta, w większym stopniu zależy od dobrej woli pracodawcy oraz współpracowników.

Autor: Monika Łysek, Redaktor Werbeo