Bez stresu i komisji – apel o uproszczenie zasad przyznawania świadczenia wspierającego

Świadczenie wspierające

Świadczenie wspierające, wprowadzone ustawą z 7 lipca 2023 r., przysługuje osobom dorosłym z niepełnosprawnością, które uzyskają co najmniej 70 punktów w ocenie potrzeby wsparcia. Jego wysokość zależy od liczby przyznanych punktów – od 752 zł do 4 134 zł miesięcznie. Decyzję o poziomie potrzeby wsparcia wydaje wojewódzki zespół ds. orzekania o niepełnosprawności (WZON), natomiast wypłatą świadczenia zajmuje się ZUS. Choć przepisy przewidują trzy miesiące na wydanie decyzji, w praktyce terminy są często przekraczane nawet o kilkanaście miesięcy. Dlatego coraz częściej pojawiają się postulaty, by uprościć procedurę i zrezygnować z dodatkowych komisji dla osób z najbardziej oczywistymi przypadkami niepełnosprawności.

Znaczny stopień niepełnosprawności nie gwarantuje otrzymania świadczenia wspierającego

Osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności coraz częściej zgłaszają, że mimo oczekiwań nie uzyskują wystarczającej liczby punktów w tzw. teście samodzielności, by otrzymać świadczenie wspierające. Z danych wynika, że wiele z nich zdobywa zaledwie 50–60 punktów, podczas gdy próg uprawniający do świadczenia został ustawiony na minimum 70 punktów.
W efekcie ponad 61 000 osób z niepełnosprawnością zostało wyłączonych z prawa do tego świadczenia. Co więcej, analiza kryteriów wskazuje, że posiadanie orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności nie gwarantuje automatycznej kwalifikacji, gdyż kluczowa staje się ocena rzeczywistej samodzielności i potrzeby wsparcia.

W praktyce pojawiają się sytuacje absurdalne. Zdarza się, że osoba niemal niewidoma od urodzenia została oceniona pozytywnie jedynie dlatego, że umiała otworzyć i zamknąć drzwi w swoim mieszkaniu.
Tymczasem pierwotnie zakładano, że program świadczenia wspierającego obejmie w pierwszej kolejności osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności, a dopiero później – umiarkowanym. Rzeczywistość pokazała jednak, że granica 70 punktów skutecznie wyklucza wiele osób, które ze względu na swoją niepełnosprawność oczekiwały wsparcia. Dotyczy to przede wszystkim osób mających orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Znaczny stopień niepełnosprawności gwarancją przyznania świadczenia wspierającego?

Pod koniec wakacji na biurko prezydenta RP, Karola Nawrockiego, trafiła petycja obywatelska, w której autorka apeluje o podjęcie inicjatywy ustawodawczej zmieniającej ustawę z 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym. Wniosek dotyczy wprowadzenia przepisu, który pozwoliłby osobom z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności i niezdolności do samodzielnej egzystencji otrzymywać świadczenie wspierające w pełnej wysokości – obecnie 4 134 zł miesięcznie – bez konieczności przechodzenia przez dodatkową procedurę ustalania poziomu potrzeby wsparcia. Celem tej propozycji jest wyeliminowanie obowiązku uczestniczenia w komisjach, które zmuszają osoby ciężko chore do ponownego udowadniania swojej niepełnosprawności, narażając je tym samym na stres i przedłużające się postępowania administracyjne. 
W petycji skierowanej do prezydenta jej autorka pisze min., że „wśród chorych panuje wielki strach przed niepewnym bytem oraz niesprawiedliwością w trakcie przyznawania punktów przez Wojewódzkie Zespoły Orzekające Niepełnosprawność". Ponadto zwraca uwagę, że przyznawane punkty budzą wątpliwości, co do „przyznawania prawidłowej oceny wsparcia". Dalej autorka petycji argumentuje, że przecież "... wcześniej Komisja Lekarska po badaniu pacjenta i weryfikacji dokumentacji medycznej orzekła o niepełnosprawności i potrzebach danego chorego".

Zwracając się bezpośrednio do Prezydenta, autorka petycji postuluje, „aby osoba legitymująca się orzeczeniem o niepełnosprawności w stopniu znacznym oraz niezdolna do samodzielnej egzystencji, była traktowana w sposób szczególny i nie była narażona na niepotrzebny stres związany z dodatkowymi komisjami lekarskimi, na których kolejny raz musi udowadniać swoją niepełnosprawność". Na koniec listu skierowanego do Karola Nawrockiego autorka apeluje, aby tę grupę, starającą się o świadczenie wspierające nie „punktować" po raz kolejny i podważać ich niepełnosprawności. 

RPO po stronie osób z niepełnosprawnościami

Po stronie osób z niepełnosprawnościami stanął Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO). Za zniesieniem obowiązku uzyskiwania decyzji o poziomie potrzeby wsparcia dla osób z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności przemawia także argument, na który zwrócił uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich w piśmie do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 3 lutego 2025 r. RPO wskazał na poważny problem związany z drastycznym przekraczaniem przez wojewódzkie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności trzymiesięcznego terminu na wydanie decyzji. W praktyce oznacza to, że wiele osób z niepełnosprawnością pozostaje przez długi czas bez niezbędnego wsparcia finansowego, a część z nich umiera, zanim zdąży uzyskać decyzję umożliwiającą złożenie wniosku o świadczenie wspierające w ZUS-ie.
Rzecznik podkreślił również, że przedłużające się procedury mają dramatyczne skutki nie tylko dla samych wnioskodawców, ale i ich rodzin. Nierzadkie są przypadki, że po śmierci osoby ubiegającej się o wsparcie bliscy nie mają prawa do otrzymania świadczenia ani rekompensaty za okres, w którym faktycznie sprawowali opiekę. Problem ten, jak zauważył RPO, nie jest obecnie uregulowany w przepisach.
W odpowiedzi na tę interwencję, pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych Łukasz Krasoń poinformował, że ministerstwo zastanowi się nad weryfikacją art. 69. Po zakończeniu prac weryfikacyjnych ustawy wraz z rekomendacjami ma się nimi zająć Rada Ministrów. Jeśli postulaty RPO zostaną uwzględnione, istnieje realna szansa na wprowadzenie zmian skracających czas oczekiwania na decyzję wojewódzkich zespołów i zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami szybszego dostępu do świadczenia wspierającego.

Rosnąca liczba skarg i dramatycznych historii osób niepełnosprawnych pokazuje, że system świadczenia wspierającego wymaga pilnych zmian. Wielomiesięczne oczekiwanie na decyzje wojewódzkich komisji, konieczność wielokrotnego udowadniania swojej niepełnosprawności oraz brak wsparcia dla rodzin po śmierci wnioskodawcy to problemy, które nie mogą pozostać bez reakcji. Ministerstwo Rodziny i Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych zapowiedzieli przegląd funkcjonowania ustawy i możliwe korekty. Jeśli postulaty RPO i autorów petycji zostaną uwzględnione, osoby z największymi potrzebami mogą wreszcie otrzymać pomoc szybciej, bez stresujących procedur i zbędnej biurokracji.

Autor: Monika Łysek, Redaktor WERBEO