Wyrok TK: Ograniczenia w świadczeniach pielęgnacyjnych niezgodne z Konstytucją

Zacznijmy od przypomnienia, że świadczenie pielęgnacyjne jest formą wsparcia finansowego przyznawaną osobom, które rezygnują z pracy zarobkowej lub jej nie podejmują, aby opiekować się bliską osobą z niepełnosprawnością.

Do tego świadczenia mają prawo:

1. rodzice,

2. opiekunowie faktyczni dziecka,

3. osoby sprawujące opiekę nad osobą z niepełnosprawnością, jeśli nie podejmują lub rezygnują z pracy ze względu na opiekę.

Aby pomoc została przyznana, osoba wymagająca opieki musi mieć orzeczenie o niepełnosprawności ze wskazaniem na konieczność stałej lub długotrwałej opieki. Z kolei opiekun musi współuczestniczyć w procesie leczenia, rehabilitacji lub edukacji. Co istotne świadczenie pielęgnacyjne nie jest uzależnione od dochodu.

Od 1 stycznia 2025 roku wysokość świadczenia pielęgnacyjnego wynosi 3 287 zł miesięcznie. Kwota ta została podwyższona o 10% w porównaniu do roku 2024, kiedy to wynosiła 2 988 zł. Podwyżka ta jest związana ze wzrostem minimalnego wynagrodzenia za pracę.

O tym, jak długo w Polsce trwa rozpatrywanie skargi obywatela, może świadczyć skarga, jaką złożył w 2018 r. mężczyzna posiadający znaczny stopień niepełnosprawności. Nie zgadzał się on z decyzją wójta, który odmówił mu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Mężczyzna zrezygnował z pracy zawodowej, by móc się opiekować żoną, również posiadającą orzeczony znaczny stopień niepełnosprawności. W uzasadnieniu odmowy wójt stwierdził ni mniej, ni więcej, że skoro mężczyzna jest osobą z niepełnosprawnością w stopniu znacznym i z tego tytułu pobiera rentę inwalidzką, to nie przysługuje mu to świadczenie.

Mężczyzna odwoływał się od decyzji, ale stronę wójta trzymały kolejno: samorządowe kolegium odwoławcze, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, Naczelny Sąd Administracyjny. Organy solidarnie powoływały się na art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych, w brzmieniu nadanym nowelizacją z 2012 r. i obowiązującym do dnia wejścia w życie art. 43 pkt 4 lit. a ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym. Ostatecznie sprawa trafiła do Trybunału Konstytucyjnego.

Trybunał Konstytucyjny uznał, że przepis, który wykluczał osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności z prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, jeśli były one zobowiązane do alimentacji, był niezgodny z Konstytucją. Chodzi o wersję przepisu obowiązującą do czasu wejścia w życie nowych przepisów w lipcu 2023 roku. Trybunał stwierdził, że takie wyłączenie narusza zasadę równego traktowania i ochrony rodziny, zapisaną w art. 71 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.

Zgodnie z ustawą o świadczeniach rodzinnych, osoby, które  muszą utrzymywać swoich bliskich, czyli mają obowiązek alimentacyjny, mogą starać się o świadczenie pielęgnacyjne. Jednak jeśli taka osoba sama ma znaczny stopień niepełnosprawności, to nie może otrzymać tego świadczenia.

Trybunał zauważył, że ten zakaz dotyczy tylko tej jednej grupy. Mianowicie osób zobowiązanych do alimentacji. Inne osoby, jak matka, ojciec, opiekun faktyczny dziecka czy spokrewniona rodzina zastępcza, mogą otrzymać świadczenie niezależnie od swojej niepełnosprawności.

Trybunał sprawdził, czy takie różnicowanie jest zgodne z zasadą równości zapisaną w Konstytucji. Uznał, że nie ma dobrego powodu, by zakładać, że osoby z dużą niepełnosprawnością nie mogą opiekować się bliskimi. Taki pogląd jest krzywdzący.

Trybunał stwierdził też, że ustawodawca nie wyjaśnił jasno, dlaczego tylko ta jedna grupa została wyłączona z prawa do świadczenia. Argument o sprawowaniu fikcyjnej opieki, uznano za słaby i nielogiczny. Nawet jeśli ktoś nadużywałby systemu, to nie oznacza, że należy z góry odebrać to prawo wszystkim osobom z niepełnosprawnością, które naprawdę opiekują się bliskimi.

Na koniec Trybunał podkreślił, że trudności w sprawdzeniu, czy ktoś faktycznie opiekuje się chorym, nie mogą być powodem do łamania konstytucyjnej zasady równości wobec prawa.

W rezultacie orzeczenia, osoby, których dotyczyła zakwestionowana regulacja, mogą, na podstawie art. 190 ust. 4 Konstytucji RP oraz właściwych przepisów proceduralnych, wznawiać postępowania dotyczące przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. Powyższy wyrok oznacza, że osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności, mogą opiekować się niepełnosprawnym członkiem rodziny i tym samym należy im się świadczenie pielęgnacyjne.