Niepełnosprawni

Osoby z niepełnosprawnością intelektualną na rynku pracy

17 wrzesień 2024

Nie będzie odkrywczym stwierdzeniem, że osoby z niepełnosprawnościami nie mają łatwo na rynku pracy. Jedną z grup, która nie odnajduje się na nim, są osoby z niepełnosprawnością intelektualną.

Niepełnosprawność intelektualna oznacza bezrobocie

Niepełnosprawność intelektualna to termin określający poziom funkcjonowania poznawczego, w obrębie którego występują utrudnienia wpływające na odbieranie i przetwarzanie informacji oraz rozwiązywanie problemów. Ta niepełnosprawność związana jest również ze znacznymi ograniczeniami w zakresie funkcjonowania intelektualnego, zaburzeniami w zakresie zachowań adaptacyjnych oraz problemami dotyczącymi

codziennego funkcjonowania. Jest to niepełnosprawność całościowa, która wpływa na zdrowie, realizację ról społecznych oraz uczestnictwo w życiu społecznym.

Osoby z niepełnoprawnością intelektualną są jedną z najbardziej stygmatyzowanych

i wykluczonych grup. Częściej niż ogół populacji doświadczają również problemów ze zdrowiem psychicznym. Jest to grupa, która jest najbardziej zagrożona biernością zawodową. Z jednej strony ograniczenia wynikające z niepełnosprawności intelektualnej, a z drugiej brak gotowości ze strony pracodawców sprawiają, że zaledwie 3,1% osób z tej grupy ma stałą pracę, a kolejne 2,3% wykonuje pracę dorywczą lub sezonową.

Pomimo tego, że pracodawcy pozytywnie odnoszą się do aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnością intelektualną, sami nie są skłonni do ich zatrudniania. Przedsiębiorcy niewiele wiedzą o niepełnosprawności intelektualnej, a nawet, jeśli chcieliby się otworzyć na zatrudnianie takich osób, to brakuje im kompleksowego wsparcia w tym zakresie. Na polskim rynku pracy prawie w ogóle nie ma stanowisk przystosowanych do osób ze znacznie obniżoną normą intelektualną. Ponadto pracodawcy mają określone, zazwyczaj dość wysokie wymagania wobec produktywności i wydajności, którym ta grupa pracowników nie jest w stanie sprostać. To wszystko powoduje, że rynek pracy jest pełen niechęci do tych osób, lekceważący wobec nich, dyskryminujący i piętnujący.

Brak wsparcia

Sami zainteresowani i ich opiekunowie czują się niedostatecznie wspierani przez polski system, przez co nie są dostatecznie zmotywowani, by szukać zatrudnienia. Trzeba sobie jasno powiedzieć, że sprawy nie ułatwia brak doświadczenia zawodowego, a nade wszystko niedostateczne umiejętności czytania, pisania i liczenia, występujące u tych osób. Poza tym ich niepełnosprawność związana jest z przejawianiem nietypowych zachowań. Natomiast w miejscu pracy mają trudności w zrozumieniu reguł i zasad tam panujących.

Sytuacji nie poprawia niski poziom wykształcenia tej grupy. Tylko niewielka część ma wykształcenie zawodowe specjalne, największy odsetek skończyło edukację na szkole podstawowej. Brak dostosowanych miejsc pracy sprawia. Że osoby te muszą konkurować na rynku pracy z osobami pełnosprawnymi, co skazuje je na przegraną wobec niższego wykształcenia i braku odpowiednich kwalifikacji.

Według samych zainteresowanych największą trudnością w znalezieniu zatrudnienia jest konieczność prowadzenia rozmowy z obcymi osobami oraz długi czas oczekiwania na informację zwrotną. Sytuację pogarsza niewystarczająca ilość ofert pracy dla osób z niepełnosprawnościami. Poza tym grupa ta nie jest świadoma własnych umiejętności i kompetencji.

Z drugiej strony osoby z trudnościami poznawczymi i emocjonalnymi chcą pracować w sposób uczciwy oraz osiągać zadowalające rezultaty, zgodne z własnymi możliwościami psychofizycznymi. Samo podjęcie zatrudnienia jest dla tej grupy istotnym aspektem stawania się osobami dorosłymi, daje poczucie samodzielności i niezależności oraz zaspokaja potrzebę przynależności. Tym, co wspomaga tę grupę w przystosowaniu się, jest postawienie jej celów i stwarzanie zachęt. Ważna jest również otwartość środowiska i przyjazne nastawienie na pracownika z niepełnosprawnością.

Trudne bycie pracownikiem

Zaledwie 3,1% osób z niepełnosprawnością intelektualną jest aktywna zawodowo. Dla tej niewielkiej grupy podjęcie pracy związane jest z niemałymi trudnościami, które przez innych pracowników nie są postrzegane jako wyzwania. Poranne pobudki oraz sama droga do pracy, konieczność poruszania się komunikacją publiczną, okazują się niemałym sprawdzianem codziennych kompetencji.

Trudnością może okazać się trzymanie się ściśle określonych godzin pracy, a także słuchanie i wykonywanie poleceń przełożonych. Problem może stanowić także zbyt szybkie, z punktu widzenia osób ze znacznie obniżoną normą intelektualną, tempo pracy.

Praca zawodowa w naturalny sposób wymusza wejście w relacje z pracodawcami i ze współpracownikami, co dla osób z niepełnosprawnością intelektualną może być trudne.

Jakkolwiek większość z nich uważa, że atmosfera w miejscu pracy jest raczej przyjazna, a stosunki ze współpracownikami i z przełożonymi układają się dobrze, to zdarzają się sytuacje negatywne. Pracownicy ze znacznie obniżoną normą intelektualną bywają wyśmiewani i nie są akceptowani przez pozostałą część zespołu.

Dla tej grupy osób z niepełnosprawnością jest potrzebne wsparcie z zewnątrz, zwłaszcza na początku drogi zawodowej. Kluczowe jest przekazywanie w sposób prosty informacji dotyczącej sposobu wykonywania danej pracy. Najlepiej sprawdzają się instrukcje „krok po kroku”.

Osoby z niepełnosprawnością intelektualną są zadowolone z podejmowania aktywności zawodowej i z wykonywanej pracy jako takiej. Dzięki pracy zyskują poczucie własnej skuteczności, możliwość utrzymywania kontaktów społecznych oraz doświadczają samodzielności . Zatrudnienie na otwartym rynku pracy jest ważne ze względu

na poczucie bycia częścią społeczeństwa i wypełniania zadań życiowych.

Jednakże bywa i tak, że osoby te wpisują się we wciąż funkcjonujące stereotypy na ich temat – brakuje im świadomości, co do własnych umiejętności, predyspozycji co do konkretnych prac. Niska samoocena, mała wiara w siebie i w możliwość odniesienia sukcesu oraz bierność, są przyczynami nie podejmowania działań w kierunku zmiany własnej sytuacji. W konsekwencji osoby będące absolwentami szkół zawodowych nie mają wystarczających kompetencji, by sprostać wymaganiom zawodowym, lub podejmują zatrudnienie, które nie jest zgodne z ich wykształceniem.

Jak twierdzą sami zainteresowani, w znalezieniu pracy mogłyby im pomóc: wsparcie innych osób (rodziców, znajomych, koleżanek i kolegów), tworzenie miejsc pracy przeznaczonych dla osób z niepełnosprawnościami, większe umiejętności, korzystanie z internetu, wsparcie urzędów pracy.

Nieprzyjazny rynek pracy

Dodatkowo często lokalny rynek pracy nie jest ani przygotowany, ani otwarty na zatrudnienie grupy osób z obniżoną normą intelektualną. Pracodawcy dostrzegają więcej przeszkód i problemów, niż korzyści związanych z zatrudnianiem osób z niepełnosprawnością intelektualną. Przedsiębiorcom przeszkadza przede wszystkim brak umiejętności w tej grupie oraz problemy prawne związane z zatrudnianiem tych osób. Trudno się dziwić takiej postawie, skoro pracodawcom nie oferuje się systemu wsparcia.

O systemową pomoc w zatrudnianiu osób z niepełnosprawnością intelektualną zabiegają rodziny i opiekunowie. Ta grupa chce być samodzielna i aktywna zawodowo, aczkolwiek mają świadomość, że na możliwości ich zatrudnienia negatywnie wpływają panujące stereotypy. Walkę z uprzedzeniami można rozpocząć, tworząc środowiska zawodowe, w których osoby z niepełnosprawnością intelektualną będą mogły liczyć na wsparcie otoczenia oraz wykorzystanie ich potencjału. Dzięki temu osoby z niepełnosprawnością intelektualną zyskają szansę na poprawę jakości życia oraz będą mogły liczyć na integrację społeczną.

Na koniec pozytywny przykład, że osoby z niepełnosprawnością intelektualną doskonale sobie radzą w pracy. Cafe Równik we Wrocławiu jest kawiarnią, w której pracuje sześć osób ze znacznie obniżoną normą intelektualną, a drugie tyle zostało przyjętych na praktyki. Jak widać można zatrudniać ludzi najbardziej wykluczonych na rynku pracy – trzeba tylko chcieć.

Autor: Monika Łysek, Redaktor Werbeo