NSA: Umiarkowany stopień niepełnosprawności nie wyklucza świadczenia pielęgnacyjnego

Tak zwane „stare” świadczenie pielęgnacyjne może zostać przyznane opiekunowi, nawet jeśli podopieczny posiada umiarkowany stopień niepełnosprawności. Warunkiem uzyskania tego świadczenia była konieczność wyboru: albo podejmie się pracę, albo poświęci się opiece nad osobą z niepełnosprawnością.

Clou problemu jest to, że opiekującym się osobą ze znacznym stopniem niepełnosprawności nie może być inna osoba z umiarkowanym lub lekkim stopniem niepełnosprawności, jeśli sama nie jest zdolna do pracy. Jeżeli jednak osoba, mająca orzeczony umiarkowany lub lekki stopień niepełnosprawności jest zdolna do podjęcia pracy, to teoretycznie może pełnić funkcję opiekuna i ubiegać się o przyznanie „starego” świadczenia pielęgnacyjnego. Istotne jest, że podejmowanie pracy zawodowej przez osoby z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności nie wyklucza ich uznania za całkowicie niezdolne do pracy. W związku z tym nadal mogą one korzystać z uprawnień przysługujących z tytułu tej niezdolności.

Sądy są zalewane sprawami przeciwko MOPS dotyczącymi przyznawania stałego świadczenia pielęgnacyjnego. Przykładem jest wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 25 marca 2025 r. (sygn. akt I OSK 677/24).

W orzeczeniu tym skład sędziowski jasno wskazał, że osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności nie mogą być automatycznie uznawane przez MOPS za całkowicie niezdolne do pracy.

Taka mechaniczna ocena odbiera im prawo do bycia opiekunem osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności oraz do ubiegania się o świadczenie pielęgnacyjne.

NSA podkreślił, że stopień umiarkowany nie wyklucza przyznania świadczenia, a każdą sprawę należy oceniać indywidualnie.

Istnieją przypadki, gdy MOPS błędnie ocenia sytuację, koncentrując się wyłącznie na zdolności do pracy opiekuna z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, a całkowicie pomijając ocenę stanu zdrowia podopiecznego, który wymaga stałej i intensywnej opieki z powodu znacznego stopnia niepełnosprawności i niezdolności do samodzielnej egzystencji. 

Przykładem jest sprawa, w której z orzeczenia o stopniu niepełnosprawności z 2005 r. wynika, że skarżąca została zaliczona do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności i może podejmować pracę w warunkach pracy chronionej. Oznacza to, że powinna być traktowana jako osoba potencjalnie zdolna do pracy, a więc mająca możliwość wyboru: rezygnacji z pracy lub jej niepodejmowania.

W rozpatrywanej sprawie MOPS nie ocenił jednak w ogóle stanu zdrowia córki, nad którą skarżąca sprawowała opiekę i na rzecz której ubiegała się o świadczenie pielęgnacyjne.

Z dokumentów urzędowych znajdujących się w aktach sprawy wynika, że córka skarżącej została zakwalifikowana do znacznego stopnia niepełnosprawności i uznana za całkowicie niezdolną do pracy. Orzeczenie Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności z 14 czerwca 2022 r. wskazuje na konieczność stałej lub długotrwałej opieki, lub pomocy ze strony innej osoby z powodu znacznie ograniczonej samodzielności.

Ponadto z orzeczenia Lekarza Orzecznika ZUS z dnia 5 sierpnia 2022 r. wynika, że córka została uznana za niezdolną do samodzielnej egzystencji do 31 października 2023 r.

Z wywiadu środowiskowego przeprowadzonego 18 kwietnia 2023 r. wynika natomiast, że córka jest osobą leżącą, która samodzielnie lub z pomocą matki stara się przemieszczać po mieszkaniu.

W powyższej sytuacji MOPS błędnie ocenił sytuację, koncentrując się wyłącznie na zdolności do pracy matki-opiekunki (osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności), a całkowicie pomijając ocenę stanu zdrowia córki, która wymagała stałej i intensywnej opieki z powodu znacznego stopnia niepełnosprawności i niezdolności do samodzielnej egzystencji. Kluczowe znaczenie miało nie tylko to, czy matka potencjalnie mogła pracować, ale przede wszystkim fakt, że jej córka wymagała stałej opieki.