Standardy reprezentacji osób z niepełnosprawnościami a walka o Oscary

W corocznym wyścigu po statuetkę Oscara, filmy poruszające temat ludzi z niepełnosprawnościami nierzadko cieszą się znacznym zainteresowaniem, z uwagi na artystyczną wartość oraz szczególnie ważne przesłanie. Film nierzadko staje się bowiem lustrem, które ma odzwierciedlać szerokie spektrum ludzkich doświadczeń. Wśród tych doświadczeń niepełnosprawność ma bardzo doniosłe znaczenie, gdyż liczba osób dotkniętych zjawiskiem niepełnosprawności stale rośnie. Trzeba przy tym zwrócić uwagę, że coraz częściej niepełnosprawność ukazywana jest na ekranie przy poszanowaniu godności osób z niepełnosprawnościami, a jednocześnie, prezentując postacie z niepełnosprawnościami jako pełnoprawne i złożone jednostki. 

Jednakże brak równości w branży filmowej to przeszkoda, którą trudno przeskoczyć. Dlatego też nie wystarczy wyłącznie oprzeć się na chęciach, nawet najlepszych. Konieczne są bowiem systematyczne działania, które pociągną za sobą długotrwałe zmiany w mentalności, edukacji i polityce studiów filmowych. Wyróżnienia na galach Oscarów mogą wprawdzie budować świadomość, ale nie zastąpią systematycznych działań. Nasuwa się jednak pytanie, jakie są aktualne standardy reprezentacji osób z niepełnosprawnościami w przemyśle filmowym, w ujęciu możliwości uzyskania nominacji do Oscarów?
Jakie są wytyczne AMPAS odnośnie standardów reprezentacji osób z niepełnosprawnościami? 

Zgodnie z wytycznymi AMPAS wprowadzonymi w 2020 na podstawie zmian w regulaminie tej organizacji, które zaczęły obowiązywać od 2022 r., produkcja filmowa, która chce konkurować o Oscara dla najlepszego filmu, musi spełnić minimum dwa z czterech standardów reprezentacji i inkluzywności w przemyśle filmowym, określonych w tym regulaminie.
Jeżeli chodzi o standardy reprezentacji osób z niepełnosprawnościami na ekranie, to zgodnie z wytycznymi AMPAS, główny wątek fabularny danego filmu, jak również przynajmniej 30% aktorów w drugoplanowych i epizodycznych rolach musi reprezentować co najmniej dwie spośród grup, do których zaliczają się osoby z niepełnosprawnością fizyczną lub intelektualną, a także osoby niedosłyszące.
Do wspomnianych grup, które powinny być reprezentowane na ekranie, wliczają się ponadto kobiety, mniejszości rasowe, osoby LGBTQ+.
Warto podkreślić, że zatrudnienie osób z niepełnosprawnościami, choćby w rolach drugoplanowych i epizodycznych, jest tym ważniejsze, że realistyczna reprezentacja niepełnosprawności na ekranie jest nie tylko kwestią autentyczności, ale również równości zawodowej.

Natomiast w zakresie standardów odnoszących się do ekip i zespołów twórczych, w ujęciu niepełnosprawności, AMPAS wskazuje, że aby film mógł walczyć o nominację do Oscara, konieczne jest spełnienie co najmniej jednego z określonych warunków, w tym warunku, zgodnie z którym przynajmniej dwa z działów, takich jak casting, zdjęcia, muzyka, kostiumy, reżyseria, montaż, fryzury, charakteryzacja, produkcja, scenografia, dźwięk, efekty specjalne, scenariusz, powinny być kierowane przez osoby z grup wymagających reprezentacji, w tym osób z niepełnosprawnością fizyczną lub intelektualną bądź niedosłyszących. Film będzie mógł uzyskać nominację do Oscarów także wtedy, gdy co najmniej 30% całej ekipy filmowej będą stanowić osoby z niepełnosprawnością fizyczną lub intelektualną, czy też niedosłyszące.
Wymogi wobec studiów filmowych i dystrybutorów

Co istotne, AMPAS przedstawiło też wytyczne w zakresie reprezentacji osób z niepełnosprawnościami, którymi objęte są duże studia filmowe i dystrybutorzy. Podmioty te powinny bowiem oferować stałe programy płatnych staży skierowane m.in. do osób z niepełnosprawnością fizyczną, intelektualną oraz osób niedosłyszących. Wytyczne dotyczą również małych studiów filmowych i niezależnych dystrybutorów, którzy jeżeli chcą walczyć o nominację do Oscara za najlepszy film, muszą mieć co najmniej dwie osoby na płatnych stażach reprezentujące, chociażby osoby z niepełnosprawnościami. Poza tym AMPAS, w zakresie obecności osób z niepełnosprawnościami w branży filmowej, wymaga od studiów, dystrybutorów, lub firm finansujących produkcję filmów, oferowania programów szkoleń i rozwoju umiejętności osobom reprezentującym osoby z niepełnosprawnościami.

Inkluzja osób z niepełnosprawnościami w kinematografii musi dotyczyć także komunikacji z widownią, włączając w to pracę w zespołach zajmujących się reklamą, dystrybucją, PR-em, w tym na kierowniczych stanowiskach.
Oprócz wymogów dotyczących reprezentacji i inkluzywności konkretnych grup, produkcje filmowe muszą spełnić też pewne wymagania o charakterze ogólnym, a mianowicie oficjalne pokazy muszą odbyć się między 1 stycznia a 31 grudnia roku kalendarzowego. Dodatkowo, film musi być wyświetlany przez co najmniej siedem kolejnych dni w tym samym miejscu i musi trwać dłużej niż 40 minut.
Filmy, ale także studia i dystrybutorzy, którzy nie spełnią powyższych standardów, nie zakwalifikują się do walki o Oscara dla najlepszego filmu.

Walka o Oscary w kontekście reprezentacji osób z niepełnosprawnościami jest bojem o włączenie, uwzględnienie i równość, także poza planem filmowym. Wygrana w tej walce umożliwi wyłamywanie się z wieloletniego schematu, gdzie niepełnosprawność była rekwizytem, a nie ludzkim doświadczeniem. Z tej perspektywy sukces filmu w realizacji, którego uczestniczyły osoby z niepełnosprawnościami, będzie oznaczał nie tylko zdobycie prestiżowej statuetki, ale będzie świadczył o zdolności kinematografii do tworzenia świata bardziej otwartego na osoby z niepełnosprawnościami.

Tegoroczna, 96. ceremonia wręczenia Oscarów odbyła się w niedzielę, 10 marca, w hollywoodzkim Dolby Theatre.

Autor: Paweł Kawka,  Redaktor WERBEO