Niepełnosprawni

Podwójne wykluczenie kobiet zN

03 październik 2023

Niepełnosprawne kobiety doświadczają podwójnego wykluczenia. Kobietom trudniej, niż mężczyznom, zdobyć wykształcenie, dostać pracę i w niej awansować. Częściej doznają przekraczania granic nietykalności osobistej. Jeszcze gorzej wygląda sytuacja, gdy jesteś kobietą z niepełnosprawnością. Kbiety niepełnosprawne jeszcze silniej narażone są na wykorzystanie i zaniedbanie, także ze strony najbliższych. W większym stopniu borykają się z samoakceptacją, nie tylko na tle wyglądu, ale i pełnienia ról społecznych. Jak można przełamać ten impas?

Z jakimi problemami mierzą się niepełnosprawne kobiety?

Problemy niepełnosprawnych kobiet w dużej mierze pokrywają się z ogólnymi problemami kobiet. Często oscylują wokół tradycyjnego podziału ról społecznych, gdzie kobieta prowadzi gospodarstwo domowe i jest odpowiedzialna za wychowanie potomstwa. Z racji płci kobiety bardzo często otrzymują niższe wynagrodzenie za tę samą pracę, w stosunku do mężczyzn i rzadziej awansują, mimo posiadanych kwalifikacji.

Na te problemy nakładają się dodatkowo trudności wynikające z niepełnosprawności, na przykład takie jak uprzedzenia w stosunku do osób z niepełnosprawnościami i wykluczenie społeczne, wynikające z barier architektonicznych czy komunikacyjnych, a dodatkowo, niskie poczucie własnej wartości omawianej grupy. Niepełnosprawnym kobietom trudniej znieść presję otoczenia dotyczącą atrakcyjnego wyglądu, częściej nie akceptują siebie. Na skutek przenikania się tych dwóch obszarów możemy mówić o podwójnym wykluczeniu niepełnosprawnych kobiet.

Edukacja a niepełnosprawność

Osoby niepełnosprawne, aż do szkolnictwa wyższego, najczęściej korzystają z kształcenia indywidualnego. Nie zawsze istnieje taka konieczność podyktowana specyfiką schorzenia. Najczęściej wynika to wyłącznie z obaw rodziny osoby niepełnosprawnej przed jej niewystarczającą samodzielnością oraz przed ocenami i presją środowiska rówieśniczego. I choć z jednej strony jest to przejaw wyraźnej troski, z drugiej strony, to duże utrudnienie dla osoby niepełnosprawnej, determinujące jej dalsze losy i odbierajace sposobność do wyrobienia sobie relacji i zdobycia umiejętności funkcjonowania w społeczeństwie.

Lepiej sprawy się mają w szkolnictwie wyższym, które szybciej zaimplementowało rozwiązania cyfrowe.

Niepełnosprawna kobieta w pracy

W stosunku do grupy niepełnosprawnych mężczyzn, kobiety niepełnosprawne są częściej bierne zawodowo. W dużym stopniu karierę warunkuje poziom wykształcenia. Kobiety z wykształceniem wyższym pracują znacznie częściej. Różnica jest znaczna– współczynnik aktywności zawodowej (stosunek biernych zawodowo do pracujących) wśród osób z wykształceniem wyższym wynosił 4,7%, w przypadku osób z wykształceniem niższym 7,3%. Pozytywną informacją jest jednak to, że wskaźniki te sukcesywnie rosną. Na przestrzeni ośmiu lat, kiedy prowadzono badania GUS, odsetek osób niepełnosprawnych pracujących zwiększył się o prawie 10%, i to zarówno w stosunku do kobiet, jak i mężczyzn.

Jednakże to grupa kobiet częściej prowadzi działania mające na celu podniesienie kwalifikacji zawodowych. Korzysta z programów stażowych i szkoleń oraz z pomocy fundacji, działających w obrębie aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych, co świadczy o istnieniu potrzeby; “udowadniania” lub podnoszenia swoich kompetencji, ale także o próbie wyjścia poza narzucone schematy.

Kobieta w roli opiekunki

Warto zaznaczyć, że z największym zawodowym wykluczeniem społecznym kobiety borykają się w okresie macierzyństwa oraz w razie konieczności sprawowania opieki nad chorym lub starszym członkiem rodziny. Kobieta opiekująca się małym dzieckiem lub osobą zależną uważana jest za pracownika często nieobecnego i zdezorganizowanego w pracy, i tym samym, jest rzadziej zatrudniana. W przypadku kobiet niepełnosprawnych często wiąże się to z całkowitą rezygnacją z pracy i poświęceniem się na rzecz bliskich. Dodatkowo kobiety częściej zatrudniane są na umowy czasowe.

Regulacje prawne

Aby przeciwdziałać wykluczeniu mamy regulacje prawne roztaczające parasol ochronny nad grupami dyskryminowanymi. To Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych i Konwencja w sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet, zobowiązujące państwa członkowskie do podjęcia działań, mających na celu wzmocnienie pozycji kobiet i osób niepełnosprawnych oraz wyrównania ich szans w zakresie rozwoju.

To także Komunikat Komisji Europejskiej Europa 2020 zawierający wytyczne na rzecz zrównoważonego rozwoju, sprzyjającego włączeniu społecznemu grup wykluczonych oraz Karta Praw Osób Niepełnosprawnych podkreślająca wieloaspektowość niepełnosprawności, która “narusza sprawność i utrudnia lub uniemożliwia funkcjonowanie w życiu codziennym”, inicjująca działania na rzecz znoszenia barier i równego traktowania.

Dokumenty te przewidują sankcje za łamanie przepisów i nakładają na państwa obowiązek ich praktycznego przestrzegania. (Jednym z najnowszych osiągnięć polskiego ustawodawstwa w tym zakresie jest chociażby urlop rodzicielski, dający możliwość dzielenia obowiązku opieki nad dzieckiem, między kobietę i mężczyznę).

Warsztaty umiejętności psychospołecznych

Dobrą praktyką pozwalającą zwiększać aktywność zawodową, a tym samym poprawiającą sytuację kobiet niepełnosprawnych, są szkolenia psychoedukacyjne i warsztaty psychospołeczne. Uczą radzenia sobie ze stresem i autoprezentacji, wzmacniają pewność siebie. Z kolei uczestnictwo w tematycznych grupach wsparcia sprzyja wypracowaniu wspierających więzi społecznych i pozwala naświetlić problemy, z którymi boryka się jednostka, z wielu perspektyw, co w efekcie pomaga znaleźć satysfakcjonujące wyjście z trudnych sytuacji. Zwieńczeniem tych działań może być zaangażowanie społeczne i rzecznictwo oraz reprezentowanie interesów grupy kobiet z niepełnosprawnościami w ramach wolontariatu czy pracy dla organizacji pożytku publicznego.

Nakładanie się problemów, które niesie ze sobą niepełnosprawność i kobiecość, sprawia, że sytuacja niepełnosprawnych kobiet na rynku pracy i w społeczeństwie jest wyjątkowo trudna i złożona. Na szczęście wzrasta świadomość tego problemu, a odpowiednie regulacje prawne wyznaczają kierunek pozytywnych zmian.

Autor: Agnieszka Kopaczewska-Lisek, Redaktor WERBEO