Prawo

Zmiany w ustawie o nieodpłatnej pomocy prawnej

03 lipiec 2025

Każdy czasem musi skorzystać z usług prawnika, jednak nie wszystkich na to stać. Część prawników świadczy swoje usługi także pro publico bono. Rada Ministrów chce znowelizować ustawę z 5 sierpnia 2015 r., dotyczącą m.in. nieodpłatnej pomocy prawnej. Co się zmieni?

Cele ustawy

Nieodpłatna pomoc prawna obejmuje poinformowanie osoby uprawnionej o obowiązującym stanie prawnym, o przysługujących jej uprawnieniach lub obowiązkach, w związku z toczącym się postępowaniem przygotowawczym, administracyjnym, sądowym lub sądowoadministracyjnym. Porada ma także za zadanie, wskazać sposób rozwiązania problemu prawnego osoby, uzyskującej porady bądź pomóc w sporządzeniu projektu pisma w danej sprawie.

Nieodpłatne poradnictwo obywatelskie to działania dostosowane do indywidualnej sytuacji osoby zgłaszającej się po poradę. Działania te mają podnieść świadomość tej osoby w zakresie przysługujących jej praw lub spoczywających na niej obowiązkach. Mają też być wparciem w samodzielnym rozwiązaniu problemu, a w razie potrzeby, mają pomóc w sporządzeniu tej osobie planu działania i pomóc w jego realizacji. Nieodpłatne poradnictwo obywatelskie obejmuje najczęściej pomoc osobom zadłużonym, porady z zakresu spraw mieszkaniowych oraz zabezpieczenia społecznego. Może także obejmować nieodpłatną mediację.

Edukacja prawna realizuje zadania z zakresu zwiększenia świadomości prawnej społeczeństwa, w szczególności wiedzy o:

prawach o obowiązkach obywateli;
działalności krajowych i międzynarodowych organów ochrony prawnej;
mediacji oraz sposobów polubownego rozwiązywania sporów;
możliwościach udziału w konsultacjach publicznych oraz procesie stanowienia prawa;
dostępie do nieodpłatnej pomocy prawnej i nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego.

Nowelizacja ma zwiększyć dostępność wsparcia dla osób, które potrzebują pomocy prawnej. Zmianom ma ulec ustawa z 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej (Dz.U. z 2024 r. poz. 1534). Ustawa określa zasady, na jakich udzielana jest nieodpłatna pomoc prawna, pomoc z zakresu poradnictwa obywatelskiego oraz na jakich zasadach realizowana jest edukacja prawna.

Po co zmiany?

Jak możemy przeczytać w uzasadnieniu do projektu nowelizacji: „Funkcjonujące dotychczas rozwiązanie nie stanowi efektywnego narzędzia weryfikującego czy o pomoc rzeczywiście ubiega się osoba, której nie stać na uzyskanie komercyjnej pomocy prawnej. Z kolei konieczność składania takiego oświadczenia stanowi często trudną do przezwyciężenia barierę psychiczną dla osób, których sytuacja finansowa nie pozwala na korzystanie z odpłatnej pomocy prawnej, a które mimo to odczuwają dyskomfort przy składaniu przedmiotowych oświadczeń. Odformalizowanie procedury ubiegania się o nieodpłatną pomoc powinno jednocześnie przełożyć się na większą liczbę udzielanych porad”.

Najważniejsze zmiany w ustawie

Najważniejsze zmiany proponowane w ustawie to:

możliwość udzielania porad zdalnych, nie tylko w sytuacjach epidemicznych;
zniesienie obowiązku składania oświadczeń o niemożności pokrycia kosztów porad – ma to uprościć procedury i zachęcić osoby potrzebujące do większego korzystania z tej pomocy;
doprecyzowanie zasad dyżurów prawników: konsultacje przez 5 dni w tygodniu, co najmniej 4 godziny dziennie;
prawo do korzystania z porad online dla wszystkich uprawnionych, nie tylko dla osób z ograniczoną mobilnością;
możliwość wyboru formy konsultacji (zdalna: przez telefon, Internet, osobista) już na etapie zapisu na poradę.

Rząd zobowiązał się także do kontrolowania i ustalania budżetu systemu pomocy prawnej w perspektywie 10-letniej. W latach 2026-2035 rząd na finansowanie nieodpłatnej pomocy prawnej, poradnictwa obywatelskiego i edukacji prawnej przeznaczy 1,2 mld zł.

Jak i gdzie skorzystać z pomocy?

Bezpłatną pomoc prawną oraz tę z zakresu poradnictwa obywatelskiego można uzyskać w punktach na terenie całego kraju. Aby skorzystać z porady, należy umówić się na wizytę (internetowo, telefonicznie lub osobiście w urzędzie). Punkty prowadzone są przez adwokatów, radców prawnych lub organizacje pozarządowe. Na stronie starostwa dostępna jest lista punktów w powiecie. Listę punktów udzielających porad można także znaleźć poprzez wyszukiwarkę Ministerstwa Sprawiedliwości, znajdująca się pod adresem: https://zapisy-np.ms.gov.pl/.

Kiedy ustawa wejdzie w życie

Zmiany co do zasady powinny wejść w życie 14 dni od dnia ich ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Nie dotyczy to przepisów o wprowadzeniu porad zdalnych (art. 1 pkt 3, 4 i 7), które wejdą w życie najprawdopodobniej 1 lipca 2025 r.

Autor: Sebastian Woroniak, Redaktor WERBEO