Pracownik nabywa niepełnosprawność — co dalej?

Jak przedstawiają się dokładne dane określające nabywanie niepełnosprawności wraz z wiekiem - jest to wykres, który obrazuje krzywa stale rosnąca.

Począwszy od wieku produkcyjnego, czyli mniej więcej 20 lat co 5 lat populacja osób z niepełnosprawnościami rośnie mniej więcej o 5%. Zmiana następuje po 35 roku życia. Od tego momentu grono osób niepełnosprawnych powiększa się szybciej. Dane wskazują, że przybywa ich około 50 tysięcy w grupie 35-39 lat, 60 tysięcy w grupie wiekowej 40-45 oraz 75 tysięcy w gronie 45-49 latków i 98 tysięcy w grupie wiekowej 50-55 lat.

Co ciekawe, mniej więcej do 55 roku życia odsetek niepełnosprawnych kobiet i mężczyzn jest podobny. Drastyczna zmiana następuje powyżej 55-60 roku życia, co tłumaczyć można zarówno wcześniejszym wiekiem emerytalnym kobiet, jak i ich większą dbałością o zdrowie. I tak mamy 125 tysięcy niepełnosprawnych kobiet liczących sobie 55-59 lat oraz około 140 tysięcy niepełnosprawnych mężczyzn. I dalej 110 tysięcy kobiet 60-64 lata, ale aż 225 tysięcy niepełnosprawnych mężczyzn w tym wieku! Co jeszcze ciekawsze, po osiągnięciu wieku emerytalnego wśród mężczyzn obserwujemy zmniejszenie odsetka osób z niepełnosprawnościami do 175 tysięcy mężczyzn w przedziale 65-69 lat.

Żyjemy coraz dłużej, przy jednoczesnym spadku urodzeń, skutkującym deficytem rąk do pracy. Dlatego też osoby niepełnosprawne i seniorzy stanowią coraz istotniejszy element współczesnego społeczeństwa, a ich aktywność zawodowa może być niezwykle cenna.

Ryzyko wypadkowości seniorów

Jakie są częste przyczyny nabycia niepełnosprawności wraz z wiekiem? W dużej mierze upatrywać je można w większej wypadkowości związanej z pogorszeniem motoryki i wzroku, a także spadkiem sił fizycznych, co pogłębia się w miarę przybywania lat. Szacuje się, że co trzecia osoba starsza przynajmniej raz w roku doświadcza upadku fizycznego, czyli niezamierzone przewrócenie się, którego bezpośrednią przyczyną jest nagłe zaburzenie równowagi. Z tego około 10–15% upadków kończy się urazem, który skutkuje trudnościami z przemieszczaniem się. Budowlańcy, magazynierzy, pracownicy przemysłu i produkcji są szczególnie narażeni na ryzyko wypadku w pracy i nabycia niepełnosprawności. Kobiety z kolei częściej doświadczają upadków w domu, lecz obciążone są osteoporozą, stąd nawet błahy upadek może mieć dla nich poważniejsze konsekwencje.

Choroby zawodowe

Warto także wiedzieć, jakie choroby zawodowe zdarzają się w Polsce najczęściej? Jak wynika z ostatnich dostępnych danych (z roku 2019) są to choroby zakaźne, pasożytnicze (prym wiedzie borelioza stanowiąca 90% przypadków), pylice płuc oraz choroby narządu głosu. W 2019 roku odnotowano ich 2 065 przypadków, co przekłada się na 2,1% wzrost w stosunku do roku wcześniej. 90,9% z wszystkich chorób zawodowych miało miejsce w:

• górnictwie i wydobywaniu,
• rolnictwie,
  
• leśnictwie,
  
• łowiectwie i rybactwie,
  
• edukacji,
  
• przetwórstwie przemysłowym
• opiece zdrowotnej i pomocy społecznej.
  

Choroby zawodowe, podobnie jak niepełnosprawność, częściej dotyczą mężczyzn (58,7%).
I choć na choroby zawodowe narażeni są pracownicy w każdym wieku, ich znaczną część stanowią osoby w wieku 50+ - 1 339, co jeszcze bardziej zwiększa statystyki osób, które niepełnosprawność nabywają wraz z wiekiem i stanowi wskazówkę dla pracodawców z tych branż, którzy w szczególny sposób powinni przygotować się na sytuację, w której przyjdzie im się zmierzyć z wyzwaniami związanymi z dostosowaniem miejsca pracy do pracownika z niepełnosprawnością.

Niepełnosprawność nabyta w trakcie zatrudnienia

A więc jakie obowiązki stoją przed pracodawcą zatrudniającym pracownika, który nabył niepełnosprawność w trakcie zatrudnienia? Bez względu na to, czy przyczyną jest nieszczęśliwy wypadek, czy też choroba zawodowa lub inna, przepisy stoją kategorycznie po stronie pracownika i mówią: Jeżeli pracownik utracił zdolność do wykonywania dotychczasowych obowiązków w sposób uniemożliwiający dalszą pracę na zajmowanym stanowisku, pracodawca powinien go, w miarę możliwości, przesunąć na inne stanowisko. Oznacza to, że niepełnosprawność nie powinna wiązać się z rozwiązaniem umowy o pracę, a “w miarę możliwości” należy to interpretować jak najszerzej, w sposób następujący: gdy taki środek zaradczy nie nakłada na pracodawcę nieproporcjonalnie wysokiego obciążenia. Co więcej, zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z lutego tego roku, takie same prawa przysługują pracownikowi zatrudnionemu na umowie próbnej, czasowej.  Nowe stanowisko pracy, inny zakres obowiązków, praca zdalna, zadaniowa, elastyczne godziny pracy - to część z możliwych dostosowań, przy których pracodawca nie ponosi nadmiernych kosztów finansowych. W przypadku konieczności dostosowań architektonicznych budynku skorzystać można z kolei z pomocy de minimis.

Podsumowanie

W Unii Europejskiej w odniesieniu do pracowników, którzy nabyli niepełnosprawność w trakcie zatrudnienia, zastosowanie ma prawo ustanawiającej ogólne warunki równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy. Na mocy zakazu dyskryminacji, pracodawca jest zobowiązany zaadaptować stanowisko pracy do nowych możliwości pracownika z niepełnosprawnością, nie może zaś go zwolnić. Jeśli stałoby się inaczej, pracownik może dochodzić swoich praw sądownie.